Rola ojca w wychowaniu dziecka
Mama i tata są niezbędni do prawidłowego rozwoju dziecka. Rodzice stanowią wzorzec zachowań do naśladowania, uczą życia, wspierają, opiekują się, troszczą się o maluchy, wychowują je. Mężczyzna zajmuje szczególne miejsce w strukturze rodziny – dostarcza wzorca męskości. Jest jednocześnie mężem i ojcem. Miłość ojcowska ma inny charakter niż miłość macierzyńska. Erich Fromm twierdził, że miłość matki to miłość bezwarunkowa. Matka kocha dziecko za to, że po prostu jest. Natomiast ojciec kocha maluchy miłością warunkową – kocha za coś, za realizację poleceń, dyscyplinę i posłuszeństwo. Role matki i ojca są potrzebne, gdyż wzajemnie się uzupełniają. Jaką rolę odgrywa ojciec w wychowaniu dziecka?
1. Znaczenie ojca w strukturze rodziny
Ojciec stawia wymagania dziecku, ucząc w ten sposób, jak pokonywać życiowe trudności, jak być odważnym, skutecznym, szlachetnym i prawym człowiekiem. Ojciec mobilizuje dzieci do radzenia sobie z problemami, precyzuje oczekiwania, co stymuluje rozwój społeczny dziecka i przygotowuje je do dorosłego życia. Dziecko, któremu nie stawiano żadnych wymagań, któremu pobłażano, od którego niczego nie wymagano, staje się „życiowym niedorajdą”. Takie dziecko zazwyczaj prezentuje postawę roszczeniową, nie potrafi dawać, jedynie by brało od innych. Ponadto, staje się mało odporne na stresy, frustracje, porażki i słowa krytyki. Miłość ojcowska inspiruje szkraby do pracy nad sobą, do samodoskonalenia, rozwijania swoich umiejętności. Ojciec stanowi też pierwszy wzorzec męskości i to zarówno dla synów, jak i córek.
Jednym z głównych zadań ojca w wychowaniu dziecka jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa. Dobry kontakt na linii ojciec-dziecko redukuje poczucie zagrożenia. Szczera rozmowa z tatą pozwala sprostać trudnościom, jakie dziecko napotyka w swoim życiu – maluch nabiera pewności siebie, siły, odwagi, samodzielności, odpowiedzialności, ma poczucie oparcia w ojcu. Brak troski ze strony ojca powoduje, że maluch czuje się bezradny i bezbronny. Łatwo go wówczas skrzywdzić i zranić. Ojciec stanowi też, obok matki, pierwszy wzór do naśladowania. Jest człowiekiem, któremu dziecko ufa, a zaufanie to zasadza się na wspólnym przebywaniu i towarzyszeniu dziecku od pierwszych chwil jego narodzin. Ojciec ukazuje również maluchom cel ludzkiego życia.
Wiele nastolatków przeżywa kryzys tożsamości i nie wie, co będzie robić w życiu, gdyż ojcowie nie dostarczyli należytego wzoru dzieciom, jak mądrze i uczciwie żyć. Kryzys ojcowskiego autorytetu skutkuje licznymi patologiami wychowawczymi – narkomanią, prostytucją, alkoholizmem dzieci i młodzieży, próbami samobójczymi, lekomanią, brakiem radości życia. Ojciec powinien być także propagatorem wartości etycznych i moralnych – powinien uczyć, co oznacza być sprawiedliwym, lojalnym, prawym, uczciwym, solidarnym itp. Ojciec stanowi model zachowań, np. dzieci, obserwując rodziców, uczą się komunikacji w relacjach damsko-męskich, uczą się postawy wobec ludzi, jak traktować męża/żonę. Na bazie poczynionych obserwacji szkraby kształtują swoje poglądy na różne dziedziny życia społecznego i moralnego. Dziecko staje się bezkrytycznym naśladowcą zachowań i postaw ojca, powielając je potem w dorosłym życiu.
Dziecko, któremu brakuje miłości ojcowskiej, może szukać uznania w oczach innych, stając się podatnym na sugestie, łatwo ulegającym manipulacjom. Oczywiście, istnieje wiele typów ojcostwa – jedni ojcowie są wylewni, otwarci, ciepli, jednak w większości przypadków tatusiowie wkomponowują się w społeczny wzorzec i stają się powściągliwi oraz bardzo oszczędni w wyrażaniu swoich emocji i uczuć wobec dziecka. Brak czułości ze strony ojca powoduje, że wiele dzieci przeżywa lęki i obawy. Kolejnym zadaniem dla ojca jest rozumienie potrzeb dziecka i okazywanie mu zrozumienia. Więź między ojcem a dzieckiem domaga się szacunku dla emocji malucha. Miłość ojcowska powinna opierać się też na dobrej komunikacji z dzieckiem. Tata powinien nauczyć się rozszyfrowywać to, co dziecko pragnie zakomunikować mu swoim językiem symboli, symptomów i apeli. Potrzeba tutaj świadomości dziecięcej symboliki zachowań i reakcji niewerbalnych oraz bliskiego kontaktu emocjonalnego.
Akceptacja i szacunek dla uczuć dziecka przez dorosłych pomaga zachować spontaniczność i naturalność reakcji nie tylko w okresie wczesnego dzieciństwa, ale także w okresie dojrzewania i w życiu dorosłym. Dzieci potrzebują pogłębionego kontaktu z ojcem, nie tylko z matką. Kontakt taki jest możliwy, gdy mężczyzna jest otwarty na ojcostwo, komunikatywny i szczery. Dobry ojciec powinien być kimś więcej niż tylko rodzicem czy wychowawcą. Powinien być przyjacielem dziecka. Konieczność obecności ojca w czasie rozwoju dziecka jest faktem bezspornym. Ojciec ma bowiem do spełnienia wiele funkcji wypływających z typowych dla mężczyzn cech zachowania, które są nieodzowne w wychowaniu dziecka. Ojciec spełnia rolę swego rodzaju „mistrza”, który z jednej strony kształtuje osobowość dziecka, uwrażliwia jego sumienie, uczy uczciwości, odpowiedzialności, autorefleksji, sprawiedliwego traktowania ludzi, a z drugiej strony – uczy sztuki życia w świecie, wyprowadza dziecko z domu i otwiera przed nim świat.