"Koniec wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera - zapis nastrojów poetów Młodej Polski
"Koniec wieku XIX" to utwór, który stanowi manifest liryków Młodej Polski. Podejmuje zasadnicze problemy tego pokolenia: kryzys wartości i brak wiary. Utwór jest nasycony pesymizmem i brakiem nadziei.
1. „Koniec wieku XIX” spowiedzią dekadenta
Utwór stanowi zapis katastroficznych nastrojów, które były typowe dla schyłku XIX wieku. Podmiot liryczny stawia pytania, na które próżno szukać odpowiedzi.
W Młodej Polsce dominowało rozczarowanie i ideowa pustka. Odczuwano brak stabilizacji. Nie widziano żadnego celu, do którego warto dążyć. W tej epoce wydawało się, że załamaniu uległy wszelkie systemy filozoficzne. Rozumowe poznawanie świata nie ma racji bytu. I choć niby „wszystko już wiemy”, zawodzi też nauka, która nie potrafi złagodzić bólu istnienia.
Podmiot liryczny mimo wszystko poszukuje duchowego wsparcia. Szuka jakiegoś elementu, który przywróci mu sens życia. Dochodzi jednak do wniosku, że nic nie może temu zaradzić: ani walka ze złem, ani wzgarda czy hedonizm (uznanie przyjemności za cel i główny motyw działania człowieka). Te propozycje nasycone są pesymizmem i niewiarą.
Z kolei przejawy bierności, takie jak apatia czy rezygnacja, również nie mogą ocalić podmiotu lirycznego. Sam nie widzi dla siebie ratunku. Ma poczucie, że co by nie zrobił, i tak zwycięży zło. Poeta, wzorem choćby Adama Mickiewicza w „Dziadach”, nie może być przewodnikiem duchowym swojego pokolenia. Jest bowiem zbyt zagubiony.
Wiersz „Koniec wieku XIX” to duchowa spowiedź dekadenta, ideowego bankruta. Poeta jest tubą swojego pokolenia. Wypowiada się w imieniu wszystkich, którzy „już nie wierzą w nic”.
2. Dekadentyzm w Młodej Polsce
Nie sposób omawiać Młodej Polski bez nawiązania do postaw schyłkowych, tzw. dekadenckich, które pojawiły się pod koniec XIX wieku. Społeczeństwo tamtego okresu było przekonane, że stara kultura europejska przeżywa głęboki kryzys i chyli się ku upadkowi.
Typowe dla dekadentyzmu było:
- poczucie upadku kultury, moralności, obyczajów i konwencji,
- ludzie byli znużeni i zniechęceni,
- panowało przekonanie, że w niedługim czasie dojdzie do przeobrażeń, które doprowadzą do katastrofy (miało to wiązać się z pozytywistycznym rozwojem kapitalizmu i cywilizacji przemysłowej),
- w przyszłość patrzono z pesymizmem,
- pogodzenie się z sytuacją, dekadenci się nie buntowali, byli apatyczni i zniechęceni,
- dekadent swoją złość kierował w stronę natury,
- upadek zaufania do intelektu,
- dekadentyzm w sztuce dopuszczał eklektyzm (możliwość łączenia niespójnych wartości estetycznych) oraz synkretyzm (tworzenie dzieł z pogranicza rodzajów i gatunków literackich).
Przedstawicielami dekadentyzmu na gruncie polskim byli m.in. Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zenon Przesmycki i Stanisław Przybyszewski.
