Jaskinie w Polsce i na świecie
Jaskinie to niezwykłe miejsca, w których czeluściach można niejednokrotnie znaleźć ukryte przez naturę skarby. Czym są jaskinie, jakie znamy ich rodzaje? Gdzie w Polsce można znaleźć najpiękniejsze jaskinie?
1. Co to jest jaskinia?
Jaskinia jest naturalnie wyżłobioną pustą przestrzenią w skale, której rozmiary umożliwiają jej zwiedzanie przez człowieka. Powstaje wskutek naturalnych procesów, takich jak oddziaływanie wody. Zgodnie z definicją jaskinia może powstać jedynie w sposób naturalny - nie będą nią więc sztolnie, podziemne lochy, kute piwnice, ponieważ nie zostały stworzone przez przyrodę.
Nauka o jaskiniach, odkrywanie ich i dokumentowanie to speleologia.
2. Jak opisujemy jaskinie?
Do opisu jaskiń wykorzystujemy informacje, takie jak:
- głębokość, czyli różnicę między dnem (najniżej położonym punktem) a najwyżej położonym otworem jaskini;
- długość, czyli sumę długości poznanych korytarzy, kominów i studni;
- rozciągłość, czyli największą odległość między skrajnymi punktami, które możemy określić w jaskini wyznaczonymi w poziomym rzucie;
- deniwelacja - różnica wysokości między najwyższym a najniższym znanym punktem w jaskini, jeśli najwyższym punktem jest otwór, deniwelacja równa się głębokości;
- wysokość otworów - wysokość, na której znajduje się wejście do groty w stosunku do poziomu morza;
- ekspozycja otworów, czyli kierunek, w który zwrócone jest wejście do jaskini;
- wysokość otworów nad dnem doliny, czyli wysokość otworu w stosunku do punktu w dolinie, ponad którym wznosi się jaskinia.
3. Rodzaje jaskiń
Najbardziej ogólny podział jaskiń rozróżnia jaskinie wtórne i pierwotne. Te ostatnie powstały w jednym procesie ze skałą, w której się znajdują. Ich przykładem mogą być jaskinie lawowe, powstałe w czasie krzepnięcia spływającej lawy, noszące nazwę jaskiń lawowych. Do pierwotnych zaliczamy także jaskinie powstające w rafach koralowych razem z ich rozwojem.
Drugi rodzaj jaskiń - wtórne - powstały, gdy skały już się uformowały. Możemy do nich zaliczyć:
- jaskinie krasowe - najzwyklejszy rodzaj jaskiń; powstają wskutek procesów krasowych, czyli oddziaływania wody na skały krasowiejące; posiadają bogatą szatę naciekową;
- jaskinie pseudokrasowe - nieco podobne do jaskiń krasowych, jednak w tym przypadku inna była rola wody w ich powstaniu - wymywała mniej odporny materiał skalny; czasem do tej grupy zaliczane są wszystkie rodzaje jaskiń wtórnych powstałe wskutek innych niż krasowe procesów;
- grawitacyjne - powstały wskutek ruchów masowych, takich jak osuwanie się, spełzywanie, obrywy;
- tektoniczne - powstały w wyniku ruchów tektonicznych;
- lodowcowe - powstał w efekcie działania wód polodowcowych;
- wietrzeniowo - erozyjne - powstały w wyniku wietrzenia i erozji, podczas np. wymywania skały przez fale morskie.
Jaskinie możemy podzielić również ze względu na mikroklimat w nich panujący. W ten sposób wyróżniamy:
- jaskinie statyczne (zimne lub ciepłe) - utrzymują stałą temperaturę i wilgotność, możemy wśród nich wyróżnić jaskinię lodową;
- dynamiczne - ich warunki są zmienne, zwykle z powodu aktywnej wymiany powietrza z powierzchnią.
4. Jaskinie na świecie
Rozmieszczenie jaskiń pokrywa się w dużym stopniu z umiejscowieniem skał krasowiejących. Występują na wszystkich kontynentach, jednak ich poznanie w różnych miejscach na świecie jest inne.
Nauka o jaskiniach dobrze rozwinęła się m.in. w USA, we Francji, Wielkiej Brytanii, Włoszech, a także w Polsce.
Największe jaskinie na świecie:
- najgłębsza (stan na marzec 2018 r.) - Jaskinia Wieriowkina w Gruzji - 2212 m;
- najdłuższa - Jaskinia Mamuacia w USA - długość 651 km;
- najbardziej rozciągła - Jaskinia Kazumura Cave na Hawajach - odległość między skrajnymi punktami - 32,3 km.
Istnieje 14 jaskiń na świecie, których długość przekracza 100 km.
5. Jaskinie w Polsce
Nizinne ukształtowanie Polski i pokrycie znacznej jej części osadami pochodzenia polodowcowego spowodowało, że Polska nie należy do krajów obfitujących w jaskinie. W kraju zinwentaryzowano ponad 4200, zwykle niewielkich, jaskiń.
Zazwyczaj są to jaskinie krasowe. Najwięcej z nich znajduje się na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej (ponad 1500) i w Tatrach Zachodnich (ponad 850), a wśród nich najgłębsze i największe.
Jaskinie występują również w Górach Świętokrzyskich (ponad 150), w Niecce Niedziańskiej (ponad 110) i w Sudetach (około 90). Jaskinie tektoniczne, grawitacyjne i erozyjno - wietrzeniowe możemy zaobserwować w Karpatach fliszowych (ponad 1300) i w Pieninach (około 40). Pseudokrasowe znajdują się w okolicach Gdańska na Niżu Polskim.
Największą i najgłębszą jaskinią w Polsce jest Jaskinia Wielka Śnieżna w Tatrach Zachodnich. Jej długość wynosi 23 753 m, głębokość zaś 824 m.
Spośród innych znanych jaskiń w Polsce możemy wyróżnić m.in. Jaskinię Raj, Niedźwiedzią czy Śnieżną Studnię. Część z nich jest udostępniona dla ruchu turystycznego. Wiele z nich kryje w sobie niesamowite krajobrazy, zapierające dech w piersiach.
