Tatry. Geneza i podział
Tatry są najwyższym pasmem górskim w łańcuchu Centralnych Karpat Zachodnich, najwyższym łańcuchem także między Alpami a Uralem i Kaukazem. Znajdują się na granicy Polski i Słowacji. Są jedynymi górami w Polsce o charakterze alpejskim, a widok na nie niemal zapiera dech w piersiach. Skąd pochodzi ich nazwa? Jaki jest najwyższy szczyt Tatr? Czym jeszcze się charakteryzują?
1. Jak powstały Tatry?
Tatry to góry fałdowe orogenezy alpejskiej, stąd też charakteryzuje je tak zwana młoda rzeźba terenu. W epoce późnej kredy, w ramach fazy subhercyńskiej, skalne serie zostały sfałdowane i przesunięte o wiele kilometrów na północ. W tym czasie właśnie powstały płaszczowiny tatrzańskie.
W epoce eocenu obszar Tatr (głównie północna część) przykryty został płytkim morzem, w którym powstały wapienie numulitowe, zlepieńce, mułowce, piaskowce i łupki pokrywające stoki regli i wypełniające Kotlinę Zakopiańską i budujące Pasmo Gubałowskie. Ostateczne wypiętrzenie miało miejsce w późnym miocenie, około 10 - 15 mln lat temu.
2. Pochodzenie nazwy Tatry
Etymologia nazwy "Tatry" nie jest jednoznaczna. W XIII i XIV wieku w oficjalnych dokumentach węgierskich Karpaty (a raczej Tatry) nazywane były Thorchal lub Tarczal, a czasem Schneegebürg, Montes Nivium.
W 1790 roku Baltazar Hacquet pisał, że Słowianie góry te nazywają Tatri lub Tatari, z powodu obecności tatarskich hord. Profesor Rozwadowski z kolei pochodzenie nazwy Tatry (staropol. Tartry) łączy z francuską nazwą tertre, co oznacza wzgórze.
Zgodnie z powyższym tłumaczeniem nazwa Tatry początkowo oznaczałaby wzgórza. Również Norwid pisał, że " Tertre to są Tatry". Według innych autorów pochodzenie tej nazwy jest trackie lub dackie.
Na początku XIX wieku Tatry Wysokie były nazywane Karpakiem (najwyższa góra, pokryta śniegiem).
3. Topografia Tatr
Całkowita powierzchnia Tatr to 785 km². Około 175 km² czyli, nieco ponad 22% znajduje się w granicach Polski, 610 km km² zaś czyli prawie 78% na Słowacji.
Długość Tatr mierzona od południowo - zachodnich podnóży Ostrego Wierchu Kwaczyńskiego, do wschodnich podnóży Kobylego Wierchu w linii prostej wynosi 57 km, wzdłuż grani głównej zaś 80 km. Największa szerokość to 18,5 km, przeciętna zaś 15 km.
Poprzez dużą część grani głównej Tatr przebiega Wielki Europejski Dział Wodny między zlewniami Morza Czarnego i Bałtyckiego. Tereny na wschód i północ to zlewiska Morza Bałtyckiego (dorzecza Popradu i Dunajca); pozostały obszar jest zlewiskiem Morza Czarnego (dorzecza Wagu i Orawy).
Od zachodu i północy Tatry otacza Obniżenie Orawsko - Podhalańskie, od wschodu i południa zaś Obniżenie Liptowsko - Spiskie. Dna ich dolin umiejscowione są na wysokości około 500 - 700 m n.p.m. Różnice wysokości między dolinami a szczytami Tatr mogą wynosić nawet 2 km. Obecność tych kotlin dodatkowo potęguje wrażenie wypiętrzenia masywu górskiego Tatr.
4. Podział i najwyższe szczyty Tatr
Tatry dzielimy na:
4.1. Tatry Wschodnie
- Tatry Wysokie - najwyższy szczyt - Gerlach (2655 m n.p.m.) po stronie słowackiej; graniczny, północno - zachodni wierzchołek Rysów (2499 m n.p.m.) po stronie polskiej. Grań główna przebiega od przełęczy Liliowe do Przełęczy pod Kopą;
- Tatry Bielskie - najwyższy szczyt - Hawrań (2152 m n.p.m.) po stronie słowackiej.
Tatry Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych, dzięki czemu woda utrzymuje się na powierzchni. Stąd też możemy tam spotkać tak malownicze i piękne jeziora, jak np. Morskie Oko, Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich czy Czarny Staw pod Rysami.
Zbiorniki te przyciągają turystów swoją malowniczością, a szczególną popularnością cieszy się wyżej wymienione Morskie Oko, ponieważ bez wspinania się można oglądać przepiękną panoramę Tatr Wysokich z tak bliskiej odległości.
Wspaniałe są również wodospady tatrzańskie jak słynne Wodogrzmoty Mickiewicza w Dolinie Roztoki czy Siklawa, znajdująca się na pograniczu Doliny Pięciu Stawów Polskich i Doliny Roztoki.
4.2. Tatry Zachodnie
Najwyższym szczytem jest Bystra (2248 m n.p.m.) po stronie słowackiej; Starobociański Wierch (2176 m n.p.m.) po stronie polskiej.
Z Tatr zachodnich może być wydzielany Masyw Siwego Wierchu (1805 m n.p.m.), w całości położony po stronie słowackiej.
Tatry Zachodnie są niższe od Wschodnich, zbudowane z wapieni przepuszczających wodę, dlatego też w tej części znajduje się wiele jaskiń, jak np. Jaskinia Mroźna, Jaskinia Naciekowa czy Jaskinia Mylna.
Mocnym punktem Tatr Zachodnich są piękne, rozległe doliny, jak np. Dolina Chochołowska czy Dolina Kościeliska, dostępne dla wszystkich i ukazujące całe bogactwo Tatr.
Granicę między Tatrami Wschodnimi a Zachodnimi stanowi przełęcz Liliowe i Dolina Suchej Wody Gąsienicowej (po stronie polskiej) i Dolina Cicha Liptowska (po stronie słowackiej). Tatry Bielskie od Wysokich oddziela Przełęcz pod Kopą.
