Gruźlica nadal groźna

Szacuje się, że co najmniej 32 proc. ludzkości zakażonych jest prątkiem gruźlicy. Co roku chorobę tę diagnozuje się u 9 mln pacjentów, w tym u 1 mln dzieci poniżej 15. roku życia.

Każdego roku z powodu gruźlicy umiera 1,8 mln osób. Śmiertelne żniwo choroba ta zbiera w krajach rozwijających się, gdzie niemal każdy przypadek tej choroby kończy się zgonem chorego. Przyczyniają się do tego złe warunki polityczno-ekonomiczne, pandemia zakażeń HIV, jak również obecność na tym terenie prątków opornych na leki przeciwprątkowe.

Ocenia się, że w Polsce ponad 20 proc. populacji jest zakażonych prątkiem gruźlicy. Na szczęście liczba chorych w naszym kraju z roku na rok jest mniejsza. W 2013 roku odnotowano 7 250 przypadków tej choroby, z czego 116 pacjentów miało mniej niż 14 lat, a 113 – mniej niż 19 lat.

Na gruźlicę najwięcej nieletnich pacjentów chorowało w województwie mazowieckiem, lubuskim i śląskim.

U dzieci najczęściej rozwija się gruźlica pierwotna. W jej przebiegu chory nigdy wcześniej nie miał kontaktu z prątkiem gruźlicy. Dostaje się on do organizmu drogą kropelkową.

Ich źródłem jest chory, który wydala prątki w czasie oddychania, mówienia, a zwłaszcza kaszlu. To czy choroba się rozwinie zależy od liczby prątków, które dostały się do płuc, ich zdolności zakażania (zjadliwości) oraz sprawności układu odpornościowego.

Do grupy wysokiego ryzyka zachorowania na gruźlicę należą:

• osoby zakażone HIV,
• osoby nadużywające alkoholu lub zażywające narkotyki,
• bezdomni,
• dzieci poniżej 5. roku życia,
• pacjenci z chorobami przewlekłymi, tj. cukrzyca, niewydolność serca, nowotwory złośliwe, niedobory odporności,
• osoby, które miały kontakt z chorymi wydalającymi prątki gruźlicy wykrywane metodą rozmazu.

Biorąc pod uwagę umiejscowienie zmian, gruźlicę można podzielić na postać płucną i pozapłucną (choroba dotyczy innych miejsc ciała).

Bardzo rzadko występującą postacią gruźlicy jest gruźlica wrodzona. Do zakażenia dojść może przed porodem (poprzez pępowinę lub połknięcie zakażonego płynu owodniowego) oraz w trakcie porodu.

Objawy choroby u noworodka ujawnić się mogą zaraz po narodzinach lub w kolejnych 2-3 tygodniach.  Sygnałem alarmowym są zaburzenia oddychania, którym towarzyszyć mogą symptomy, tj. podwyższenie temperatury ciała, senność, powiększenie węzłów chłonnych, zmiany skórne.

1. Objawy gruźlicy u dzieci

Rozpoznanie gruźlicy jest bardzo trudne, gdyż zakażenie prątkami często nie daje żadnych objawów klinicznych, radiologicznych i bakteriologicznych.

Utajona infekcja gruźlicza w zdecydowanej większości przypadków dotyczy dzieci. U 10 proc. z nich dochodzi do rozwoju choroby.

Chorobę rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych, tj. kaszel trwający dłużej niż trzy tygodnie, podwyższona temperatura ciała, nocne poty, złe samopoczucie, utrata apetytu i masy ciała. W przypadku dzieci jednak diagnostyka jest nieco utrudniona. Przedmiotowe i podmiotowe objawy gruźlicy mogą być w ich przypadku skąpe, a ponadto mogą przywodzić na myśl inne choroby typowe dla wieku dziecięcego.

Objawy sugerujące gruźlicę w przypadku dzieci to:

• przewlekły kaszel,
• podwyższona temperatura ciała powyżej 38°C przez co najmniej dwa tygodnie,
• brak poprawy po zastosowaniu wcześniejszego leczenia,
• nocne poty,
• zmęczenie,
• zahamowanie wzrostu i rozwoju dziecka w ostatnim kwartale,
• bezbolesne powiększenie węzłów chłonnych szyjnych.

Najlepszą metodą diagnostyczną w przypadku gruźlicy jest badanie bakteriologiczne. Badanie rozmazu plwociny jest badaniem prostym i tanim, ale nie zawsze udaje się w nim wykazać obecność prątków. Pomocne okazać się może badanie radiologiczne klatki piersiowej.

Leczenie gruźlicy przebiega w dwóch fazach. W pierwszej fazie terapii leki podawane są codziennie, w drugiej zaś – trzy razy w tygodniu, ale według strategii DOT (directly observed therapy, leczenie bezpośrednio nadzorowane, polegające na przyjmowaniu leków w obecności pielęgniarki lub osoby odpowiednio przeszkolonej).

Leki przeciwprątkowe są dawkowane z uwzględnieniem masy ciała chorego.

2. Szczepionka przeciwko gruźlicy

W Polsce szczepienie przeciwgruźlicze (BCG) jest obowiązkowe u noworodków.

Podaje się ją w ciągu pierwszych 24 godzin od narodzin (ukłucie w lewe ramię).

Szczepienie BCG stosuje się od lat 50. XX wieku. Jej celem jest zmniejszenie liczby ciężkich przypadków gruźlicy.

Szczepionki nie podaje się wcześniakom ważącym mniej niż 2000 gramów oraz w sytuacji, gdy matka dziecka jest chora na gruźlicę (noworodek wymaga wówczas specjalnego postępowania).