Głoski dźwięczne i bezdźwięczne - jak nauczyć dziecko je odróżniać?
O głoskach dźwięcznych i bezdźwięcznych uczymy się w pierwszych latach szkoły podstawowej. To podstawowa wiedza, którą każdy z nas musi zdobyć. Zrozumienie różnic między głoskami bywa jednak dla uczniów trudne. Czym różnią się głoski dźwięczne od bezdźwięcznych? Podpowiadamy, jak szybko nauczyć się je rozróżniać!
1. Czym są głoski i litery?
Głoski są najmniejszym, podstawowym elementem każdej wypowiedzi; są tym, co słyszymy. Litery zaś stanowią ich graficzny zapis.
Poszczególne grupy głosek w wyrazach łączą się w sylaby. Warto pamiętać, że w każdej z sylab zawsze znajduje się co najmniej jedna samogłoska.
Nauka o głoskach stanowi część programu nauczania języka polskiego w szkole podstawowej, jednak ich podział na głoski dźwięczne i bezdźwięczne stanowi problem dla dzieci, a niekiedy nawet dla rodziców. Warto znać sposoby na ich łatwe rozróżnienie, bez uczenia się ich na pamięć.
2. Od czego zależy dźwięczność głosek?
Aby łatwiej odróżnić głoski dźwięczne od bezdźwięcznych, warto zrozumieć, co wpływa na ich dźwięczność. Ma to związek z ułożeniem strun głosowych (więzadeł) - ruchomych struktur, znajdujących się w krtani.
W momencie zsuwania się do siebie struny głosowe zamykają dostęp powietrza, które wydostaje się z płuc, co wprawia je w drganie, czego efektem jest powstawanie głosek dźwięcznych.
Głoski bezdźwięczne powstają, gdy więzadła głosowe są rozsunięte, a powietrze swobodnie przepływa przez krtań i nie jest wprawione w drganie.
Głoski dźwięczne to: b, d, g, w, z, ź, ż, r, l, ł, m, n, ń, j, dz, dź, dż.
Głoski bezdźwięczne to: p, t, k, f, s, ś, sz, c, ć, cz, h, ch.
3. Jak rozpoznać głoski dźwięczne i bezdźwięczne?
Prostym i skutecznym sposobem na sprawdzenie, czy głoska jest dźwięczna, czy też nie, jest przyłożenie palca do szyi na wysokości krtani i głośne wypowiedzenie głoski. Ważne, aby wypowiedziana była tylko ta jedna głoska, w tzw. izolacji.
Jeśli podczas wymawiania głoski poczujemy pod palcem drganie, będzie to oznaczać, że dana głoska jest dźwięczna. Analogicznie, jeśli nie odczujemy drgania, będzie to głoska bezdźwięczna.
Pamiętajmy, że głoski dźwięczne występujące na końcu wyrazu tracą swą dźwięczność podczas wymowy, np. mówiąc wyraz "rozkaz", zamiast głoski "z" powiemy "s".
4. Jak inaczej dzielimy głoski?
Głoski możemy podzielić również ze względu na przepływ powietrza na:
- głoski nosowe - gdy powietrze przepływa częściowo przez nos, a częściowo przez jamę ustną, należą do nich: ą, ę, m, n, ń;
- głoski ustne - gdy powietrze przepływa tylko przez usta, a podniebienie miękkie jest podniesione, należą do nich wszystkie pozostałe głoski.
Głoski możemy podzielić także ze względu na ułożenie języka w jamie ustnej, jednak dotyczy to jedynie spółgłosek. W ten sposób wyróżniamy:
- głoski miękkie - środkowa część języka unosi się do podniebienia twardego, są to: ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h;
- głoski twarde - język nie podnosi się, pozostając bez ruchu, są to wszystkie pozostałe spółgłoski.
Aby pomóc dziecku w nauce głosek warto w formie zabawy wykonywać wspólne ćwiczenia, np. rodzic mówi wyraz, a dziecko dzieli je na głoski, określając ich rodzaje i odwrotnie.
Pamiętajmy, aby chwalić dziecko za każde drobne osiągnięcie, ponieważ w ten sposób maluch zyskuje motywację do dalszej nauki.
