Apostrofa - kiedy jej używamy, jak rozpoznać ją w tekście?

Apostrofa to jedna z figur retorycznych, której często używamy w stanach poirytowania lub zaskoczenia. Kto z nas od czasu do czasu nie powie zniecierpliwiony "o matko"? W łatwy sposób odnajdziemy ją w wielu różnych utworach literackich, ponieważ jest to po prostu zwrot do adresata. Czym charakteryzuje się apostrofa? W jakim celu jest stosowana?

1. Co to jest apostrofa?

O tym, czym jest apostrofa, uczymy się w szkole podstawowej. Znajomość tej figury retorycznej jest wymagana od każdego jej absolwenta i często pojawia się na egzaminie ósmoklasisty lub na maturze.

Czym jest? Apostrofa to składniowa figura retoryczna, która charakteryzuje się bezpośrednim zwrotem do:

Zobacz film: "Dlaczego dziewczynki mają lepsze oceny w szkole?"

• osoby, grupy osób;
• cechy;
• zjawiska;
• wydarzenia;
• kraju;
• bóstwa;
• idei;
• przedmiotu;
• pojęcia;
• rzeczy.

Gdy adresatem nie jest osoba, dochodzi do tzw. personifikacji. Zwykle apostrofa kierowana jest do przedmiotów, osób czy też zjawisk, które nie odgrywają roli tematu utworu, przez co łatwiej jest ją odnaleźć w tekście.

2. W jakim celu używamy apostrofy?

Apostrofę spotykamy w poezji (najczęściej w odach - dzięki patosowi odbiorca odczuwa silne wrażenia), w literaturze lub w przemówieniach. Apostrofa retoryczna może być skierowana zarówno do odbiorcy obecnego, jak i do osoby nieobecnej.

Występuje w utworach romantycznych poetów takich jak Mickiewicz, Norwid czy Słowacki, a także w retoryce, gdzie adresatem jest osoba rzeczywista. W każdym przypadku jest formułowana w stylu podniosłym, choć patetyczność zwykle występuje jedynie w poezji.

Szczególnym rodzajem apostrofy jest inwokacja, umieszczana zwykle na początku utworu. Jest prośbą do bóstwa, muzy lub zjawiska o natchnienie. Najbardziej znanym przykładem inwokacji w polskiej literaturze jest epos "Pan Tadeusz" narodowego wieszcza, Adama Mickiewicza.

3. Apostrofa - przykłady

W przypadku apostrofy dominuje styl podniosły, uroczysty, często niemal patetyczny. Może jej towarzyszyć górnolotność. Jest wyrażona w wołaczu lub w mianowniku, w funkcji wołacza.

Oto kilka przykładów apostrof w literaturze:

• "O, radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich Pól […]." (Oda do radości – Friedrich Schiller);
• Czemu, cieniu, odjeżdżasz […] (Bema pamięci żałobny rapsod – Cyprian Kamil Norwid);
• Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim. (Tren VIII – Jan Kochanowski).

Wśród apostrof używanych na co dzień możemy wyróżnić m.in.:

• Drodzy Państwo;
• Szanowna Pani;
• Panie i Panowie;
• Drogie Dzieci.

A także:

• O Boże!
• O Matko!
• Matko i córko!
• Jezus, Maria!