Alegoria. Charakterystyka, czym różni się od symbolu?
Alegoria to jeden ze środków stylistycznych, o którym uczymy się w szkole podstawowej. Stanowi postać, motyw lub fabułę, która poza dosłownym znaczeniem ma także sens przenośny. Jej znajomość jest niezbędna do osiągnięcia satysfakcjonującego wyniku na egzaminie ósmoklasisty. Co to jest alegoria? Czym różni się od symbolu?
1. Co to jest alegoria?
Alegoria jest artystycznym środkiem stylistycznym, którego celem jest przekazanie pewnej treści w sposób niedosłowny, przenośny. Wyraz wywodzi się z języka greckiego (ἀλληγορία), co oznacza "mowić coś innego".
Alegoria może być motywem, przedmiotem, postacią itp. Występuje w literaturze, obrazie, teatrze, filmie, a nawet w muzyce. Stosujemy ją, aby wzmocnić znaczenie opisywanego człowieka, zjawiska, rzeczy czy też sytuacji lub żeby np. wyolbrzymić czyjeś cechy charakteru.
Posługiwano się nią już w starożytności. W średniowieczu także była stosowana, lecz najczęściej używano jej w renesansie. W XVI i XVII wieku publikowano specjalne wydawnictwa, zawierające ilustracje, opisy i komentarze poszczególnych przedstawień alegorycznych.
2. Alegoria a symbol
Alegoria jest specyficznym rodzajem przenośni, ponieważ ma jedno utarte społecznie i kulturowo znaczenie, co wyróżnia ją spośród innych tego rodzaju środków stylistycznych, takich jak np. symbol, który w różnych utworach może odnosić się do innych znaczeń. Alegoria w każdym przypadku znaczy to samo.
3. Alegoria w literaturze
Alegoria to składnik świata przedstawionego w danym utworze, jako fabuła, postać czy motyw, który oprócz znaczenia wprost, przekazuje również nieco bardziej abstrakcyjną treść. Możemy spotkać ją w literaturze moralizatorskiej i dydaktycznej, w przypowieściach, dziełach zawierających idee historiozoficzne lub polityczne, a także w bajkach.
Jednym z najbardziej znanych przykładów alegorii w literaturze jest motyw jabłka, który możemy znaleźć w Biblii. Owoc ten kojarzy się z czymś zarówno przyjemnym, jak i grzesznym. Alegoria ta swoje źródło ma w Księdze Rodzaju, w której poznajemy historię Adama i Ewy, którzy przeciwstawili się Bogu i pomimo zakazu spróbowali tego zakazanego owocu.
Inną świetnie znaną alegorią jest lis, który jest uosobieniem przebiegłości. Bardzo często w związkach frazeologicznych odnosimy się do niego, mówiąc np. stary lis - ktoś doświadczony, którego charakteryzuje przebiegłość, czy też chytry jak lis - chytry = cwany.
Motyw lisa znaleźć możemy m.in. w bajkach Ignacego Krasickiego (Kruk i lis, Lis i osieł), w których zwierzę to opisane jest jako cwane, chytre i skore do kłamstw.
Znanym w literaturze polskiej utworem, w którym łatwo znaleźć alegorię jest dramat "Wesele" autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. Mowa tutaj o złotej podkowie, która w polskiej kulturze stanowi alegorię szczęścia.
W utworach literackich często możemy spotkać alegorię jako personifikację, czyli przedstawieniem przedmiotów bądź też innych elementów w charakterze człowieka. Przykładem tego typu alegorii może być np. ludzki szkielet, który jednoznacznie kojarzy się ze śmiercią, podobnie jak postać w kapturze z charakterystyczną kosą.
4. Alegoria w sztuce
Dobrym przykładem alegorii w sztuce są kolory, których używano do namalowania danej postaci lub elementu. Np. kolor złoty (np. aureoli wokół głowy namalowanej osoby), szczególnie w średniowieczu, oznaczał jej świętość.
Alegorię odnajdziemy w obrazie "Przemijanie" Tycjana. Można powiedzieć, że obraz ten jest w całości rozbudowaną alegorią. Zaprezentowano w nim trzy etapy życia: pełny beztroski czas dzieciństwa, emocjonująca młodość i starość podsumowująca życie.
Inną doskonale znaną wszystkim alegorią jest czaszka ludzka, która ma symbolizować nietrwałość życia ludzkiego. Powiązana jest z motywami vanitas i memento mori, głównie pojawiała się w sztuce barokowej i średniowiecznej.
Podsumowując, alegoria jest rodzajem metafory, w każdym utworze jej znaczenie jest niezmienne i może pojawiać się we wszystkich dziedzinach sztuki pod różnymi postaciami.
