Zastosowanie komórek macierzystych
Komórki macierzyste mają unikalną zdolność do różnicowania się w komórki budujące różne tkanki lub narządy w organizmie człowieka. Komórki tego typu dają początek na przykład komórkom mięśniowym, nerwowym lub komórkom układu krwionośnego (płytki krwi, czerwone lub białe krwinki). Proces różnicowania komórek macierzystych ma miejsce przez całe życie człowieka, ale jest najbardziej intensywny podczas rozwoju płodowego. Po przyjściu dziecka na świat różnicowanie jest aktywne między innymi w szpiku kostnym, w którym powstają ważne komórki układu krwiotwórczego. Komórki macierzyste są obecne również w skórze, wątrobie, tkance mięśniowej oraz tkance tłuszczowej. Obecnie pozyskuje się je ze szpiku, krwi pępowinowej oraz krwi obwodowej, by wykorzystać je w leczeniu wielu chorób.
1. Jakie choroby można leczyć za pomocą komórek macierzystych?
Przeszczepianie komórek macierzystych jest wykorzystywane w leczeniu około 70 chorób. Przeszczepienie może być autologiczne (biorca jest jednocześnie dawcą) lub allogeniczne (dawca i biorca to dwie różne osoby). Rodzaj przeszczepienia zależy od rodzaju schorzenia oraz możliwości pozyskania komórek do przeszczepu. Komórki macierzyste wykorzystuje się w leczeniu ostrych oraz przewlekłych białaczek, aplazji szpiku, zespołów mielodysplastycznych, zespołów mieloproliferacyjnych, chorób nowotworowych układu chłonnego (np. ziarnica, chłoniaki nieziarnicze), wrodzonych zaburzeń układu odpornościowego, wrodzonych nieprawidłowości krwinek czerwonych, innych chorób dziedzicznych (np. zespół Lescha-Nyhana), szpiczaka mnogiego oraz niektórych nowotworów złośliwych (np. rak piersi, jądra, jajnika, mięsak Ewinga, zwojak zarodkowy, rak nerki).
2. Badania nad komórkami macierzystymi
Na całym świecie przeprowadzane są badania nad nowymi zastosowaniami komórek macierzystych pozyskanych z krwi pępowinowej, w leczeniu cukrzycy typu 1, udaru mózgu, zawału serca, stwardnienia rozsianego, tocznia, mózgowego porażenia dziecięcego oraz wielu innych chorób. Naukowcy są szczególnie zainteresowani medycyną regeneracyjną, w której istnieje możliwość zastosowania unikatowych zdolności komórek macierzystych. Komórki dzięki zdolności do różnicowania się w komórki różnych tkanek mogą wspomagać regenerację uszkodzonych przez chorobę narządów. W ciągu ostatnich lat w wielu ośrodkach naukowych na świecie rozpoczęto kontrolowane badania kliniczne, które mają na celu ustalenie optymalnej metody leczenia komórkami macierzystymi osób z cukrzycą typu 1 lub mózgowym porażeniem dziecięcym. Również w Polsce prowadzone są tego typu badania. W Warszawie dokonano przeszczepienia komórek macierzystych pacjentom z cukrzycą typu 1, a w Katowicach badane jest zastosowanie komórek macierzystych w leczeniu chorób układu krążenia.
3. Wykorzystanie komórek macierzystych w Polsce
Komórki macierzyste są wykorzystywane w Polsce od lat. Każdy słyszał o przeszczepach szpiku kostnego, jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę, że źródłem komórek macierzystych może być również krew pępowinowa. Na szczęście świadomość społeczna rośnie z każdym rokiem. Coraz więcej przyszłych rodziców rozważa pobranie krwi pępowinowej swojego dziecka i skorzystanie z oferty banków komórek macierzystych. Istnieją publiczne banki krwi oraz banki rodzinne. Zdeponowanie krwi pępowinowej w banku wiąże się z kosztami, ale uzyskane komórki macierzyste są do wyłącznej dyspozycji danej rodziny. Niedawno Polski Bank Komórek Macierzystych (PBKM) zainicjował powstanie publicznego banku krwi pępowinowej. Pobranie krwi pępowinowej i przekazanie jej bankowi jest bezpłatne, ale kobiety są zobowiązane zrzec się roszczeń do uzyskanych w ten sposób komórek macierzystych. Pobrana krew trafia do laboratorium PBKM, gdzie zostaje poddana badaniom. Jeśli porcja spełnia kryteria jakościowe, następuje rutynowe oznaczenie antygenów transplantacyjnych HLA oraz zamrożenie jej w specjalnym pojemniku.
Dotychczas w Polsce dokonano przeszczepień kilkudziesięciu porcji krwi pępowinowej. Pierwszy taki zabieg miał miejsce w 1994 roku, gdy wykorzystano krew pępowinową od siostry chorego. Drugie przeszczepienie odbyło się w 2000 roku, przy czym po raz pierwszy wykorzystano wyłącznie krew pępowinową do leczenia chłopca chorego na ostrą białaczkę szpikową. W 2007 roku dokonał się przełom – po raz pierwszy w czasie transplantacji użyta została krew pępowinowa pobrana, przetworzona oraz przechowywana w rodzinnym banku krwi. Jedyny bank rodzinny w Polsce, który ma doświadczenie w przekazywaniu krwi do transplantacji to wspomniany już Polski Bank Komórek Macierzystych. W naszym kraju przeszczepienie krwi pępowinowej odbywa się w kilkunastu ośrodkach, przy czym pięć z nich może podjąć się transplantacji u dzieci.