Pleonazm, czyli masło maślane. Co to jest?
Pleonazm to związek wyrazowy, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części. Nie bez powodu określany jest jako masło maślane. Używanie pleonazów to też jedne z częściej popełnianych błędów językowych.
1. Pleonazm. Przykłady
Pleonazm to wyrażenie językowe uznawane jako błędne. Wielu z nas używa je na co dzień, gdyż powszechnie nie uznajemy ich za niepoprawne.
Wśród najpopularniejszych pleonazmów są wyrażenia takie jak:
- cofnąć się do tyłu
- wrócić z powrotem
- fakt autentyczny
- cięta riposta
- wzajemna współpraca
- okres czasu
- geneza powstania
- banalnie łatwe
- podnieść do góry
- akwen wodny
- pozytywna aprobata
- sędziwy starzec
2. Cofać się do tyłu. Dlaczego to błędne wyrażenie?
Bardzo łatwo wytłumaczyć istotę pleonazmu, kiedy spojrzymy na najczęściej powtarzane wyrażenie "cofać do tyłu". W pierwszym, jak i w jego drugim członie mamy tę samą informację. Cofanie się bowiem określa tylko jeden kierunek (nie można cofnąć się do przodu).
Podobnie jest z innymi wyrażeniami, np. dzień dzisiejszy. Pleonazm ten wkradł się nie tylko do mowy potoczej, ale też do języka urzędowego. Wielu polityków czy przedstawicieli administracji stosuje zwroty typu: w miesiącu maju, potencjalna możliwość, ograniczony limit, miesiąc czasu.
3. Masło maślane. Tautologia i pleonazmy
Słowo 'tautologia' wywodzi się z języka greckiego (tautos – ten sam, logos – mowa, czyli "ta sama mowa"). W dużym uproszczeniu oznacza nadmiar. Stanowi takie połączenie wyrazów, w którym niosą one to samo znaczenie. Może to też być konstrukcja wyrazowa, w której człony gramatycznie bezpośrednio ze sobą niepowiązane podają dokładnie tę samą treść.
W przypadku pleonazów między wyrazami zachodzi relacja podrzędno-nadrzędną. Tautologia cechuje się relacją współrzędną, co oznacza, że człony wyrażenia są równoznaczne, np.:
- tylko i wyłącznie,
- źródło i geneza,
- poprawa i polepszenie zdrowia,
- jeszcze w dodatku,
- twórczy i kreatywny,
- siła i moc,
- ciekawy i interesujący.
Zauważmy, że usunięcie jednego z członów wyrazowych w podanych przykładach nie zmieni sensu wypowiedzi.
4. Kiedy pleonazmy są uzasadnione?
Tautologia i pleonazmy mają się dobrze w języku polskim. Wielu z nas nie zauważa ich i stosuje na co dzień. Ich rozpoznanie, a tym samym wyeliminowanie z języka jest o tyle trudne, że niektóre z tych błędnych wyrażeń funkcjonują w przestrzeni medialnej, np. jako hasła reklamowe. Pojawiają się też w treści artykułów prasowych. Zdarza się też usłyszeć je z ust polityków, artystów, prezenterów telewizyjnych. A to właśnie język w mediach uznawany jest przez wiele osób jako wzorcowy (co nie jest prawdą).
Warto niekiedy zastanowić się nad tym, jakich wyrazeń często używamy i czy nie są one pleonazmami. Jako rodzice przekazujemy wzorzec mowy swoim dzieciom, które od nas przejmują pewne wyrażenia językowe i stosują je w codziennej komunikacji. Jeśli będziemy mówić niepoprawnie, nasze pociechy również.
