Meteoryty. Co warto o nich wiedzieć?
Meteoryty to, w dużym uproszczeniu, kawałki skały pochodzące z przestrzeni kosmicznej. Najczęściej regularnie poszukuje się je na Antarktydzie i na Saharze (są dobrze widoczne na specyficznej powierzchni tych miejsc). Przeczytajcie, jak rozpoznać meteoryt i czym jest deszcz perseidów.
1. Co to jest meteoryt?
Meteoryt to fragment skały, który bywa nazywany kosmicznym kamieniem. Spada na ziemię, gdzie kończy swój żywot. Dla poszukiwaczy stanowi cenny skarb, a dla naukowców uzupełnienie wiedzy na temat Wszechświata.
Meteoryty powstają na skutek oderwania się od ciała niebieskiego (takiego jak asteroida, meteoroid czy kometa) i w postaci ciała stałego docierają na Ziemię (mogą też upaść na inną planetę).
2. Jak wygląda meteoryt?
Meteoryt może być małych rozmiarów (wręcz drobnych okruchów), ale spotykane są też okazy zdecydowanie większe (mające kilka metrów średnicy). Największy dotychczas znaleziony meteoryt znajduje się w Afryce i nazywa się Hoba. Ma ok. 3 m długości i waży 60 ton (tyle co 15 słoni).
Ze względu na skład dzieli się je na:
- meteoryty żelazne (syderyty),
- meteoryty żelazno-kamienne (syderolit),
- meteoryty kamienne (aerolity).
Znalezienie meteorytu nie jest łatwe i często jest dziełem przypadku. Kosmiczne kamienie nie spadają też pod nogi podczas spaceru w lesie. Bywa, że jego przelot jest obserwowany, co pozwala określić miejsce, gdzie mógł spaść.
Nazwy meteorytów pochodzą od nazw miejsc, w których je znaleziono.
Najbardziej znane meteoryty w Polsce to:
- meteoryty pułtuskie,
- deszcz meteorytów Łowicz,
- meteoryt Białystok,
- meteoryt Morasko (przedmieścia Poznania),
- meteoryt Przełazy (okolice Świebodzina),
- meteoryt Baszkówka (okolice Piaseczna).
3. Czym się różni meteor od meteorytu?
Meteory to, mówiąc potocznie, spadające gwiazdy. Są świecącym śladem, jaki zostawia po sobie meteoroid poruszający się w atmosferze ziemskiej. Powstają po wejściu meteoroidu w atmosferę Ziemi.
Bardzo jasne meteory to bolidy, które – w zależności od ich jasności – dzieli się na trzy typy:
- bolidy,
- bolidy dzienne,
- superbolidy.
Z kolei deszcz meteorów (a nie deszcz meteorytów) to zjawisko polegające na jednoczesnym przelocie przez atmosferę ziemską wielu meteorów. To niesamowity kosmiczny spektakl, o ile udaje go zaobserwować. Idealne ku temu warunki są na obszarach niezamieszkałych lub słabo zaludnionych, np. w polskich Bieszczadach. Niekiedy też wystarczy wyjechać za miasto (sztuczne światło utrudnia obserwacje astronomiczne).
O tym, kiedy będzie deszcz meteorów często informują media. Zapowiada się je z kilkudniowym wyprzedzeniem.
4. Meteoryty zagrożeniem dla planety?
Ogromnych zniszczeń dokonał meteoryt tunguski, który spadł 30 czerwca 1908 r. nad rzeką Podkamienna Tunguzka w środkowej Syberii. Jego uderzenie było tak duże, że zniszczeniu uległo 9 milionów drzew w promieniu 40 km. Meteoryt był widoczny z odległości 650 km i słyszany dwukrotnie dalej.
Katastrofa tunguska do dziś budzi ogromne zainteresowanie. Przez lata miejsce wybuchu nie mogło być badane przez zachodnich naukowców. Wybuchy I i II wojny światowej nieco zhamowały zainteresowanie tym tematem, który odżył dopiero w II połowie XX wieku. Ale dopiero niedawno odkryto, że pobrane z miejsca katasstrofy próbki mają skład charakterystyczny dla meteorytów żelazno-kamiennych. Odkrycia tego dokonał zespół Wiktora Kwasnicy z Instytutu Geochemii, Mineralogii i Złóż Naturalnych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie.
Zainteresowanie miłośników astronomii budzi również krater Chicxulub położony w Meksyku, na półwyspie Jukatan i na dnie Zatoki Meksykańskiej. Ma ok. 150 km szerokości i powstał ok. 65,5 mln lat temu.
Krater Chicxulub powstał na skutek upadku komety lub dużej planetoidy, co spowodowało falę tsunami, która zniszczyła wybrzeża Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego.
Obecnie potencjalnie niebezpieczna dla Ziemi jest asteroida Apophis odkryta w czerwcu 2004 r. Według naukowców z amerykańskiej agencji badań kosmicznych NASA do naszej planety zbliży się w 2029 i 2036 roku, jednak ryzyko, że uderzy wówczas w Ziemię, jest bardzo niskie.
5. Rozmawiamy z dzieckiem o kosmosie
Wszechświat jest niezwykle fascynujący. Wiele dzieci interesuje się tym tematem. Warto wówczas poszerzać tę wiedzę m.in. poprzez czytanie książek o kosmosie. Dowiecie się z nich wielu informacji na temat planet. Będziecie też wiedzieć, jak rozpoznać meteoryt i co to są meteory. Całą rodziną możecie też odwiedzić planetarium.
