Czynniki glebotwórcze i ich charakterystyka
Czynniki glebotwórcze to elementy środowiska naturalnego, które wpływają na powstawanie i rozwój gleb. Dzielimy je na abiotyczne (nieożywione) i biotyczne (ożywione). Oddziałują one na powstawanie gleb w zróżnicowany sposób. Sprawdź, jakie są czynniki glebotwórcze w Polsce.
1. Jakie są czynniki glebotwórcze?
Na powstanie gleby ma wpływ wiele czynników. Najważniejsze czynniki glebotwórcze to skała macierzysta (materiał skalny) i klimat (zwłaszcza temperatura, ilość opadów oraz stopień wilgotności powietrza). Od tego, jakie cechy fizyczne i chemiczne ma skała wyjściowa oraz jakie warunki termiczne i opadowe panują w miejscu jej powstawania zależy bowiem, jaka gleba powstanie.
Bardzo ważne jest też ukształtowanie powierzchni, obecność organizmów żywych oraz stosunki wodne. Działają one dwukierunkowo, bo nie tylko mają wpływ na rozwój gleby, ale też oddziałują na siebie nawzajem.
Mówiąc o czynnikach glebotwórczych, nie sposób pominąć działaności człowieka, który osusza lub nawadniania gleby, mechanicznie je obrabia, ale też nawozi i uprawia rośliny. To nie pozostaje bez wpływu na cechy danej gleby (zwłaszcza na terenach rolniczych, zurbanizowanych i przemysłowych).
2. Abiotyczne i biotyczne czynniki glebotwórcze
Czynniki glebotwórcze dzielimy na biotyczne i abiotyczne. Już sama ich nazwa stanowi cenną podpowiedź:
- biotyczne (gr. βίος, bios – życie) – do tej grupy należą żywe organizmy, które w sposób bezpośredni lub pośredni oddziałują na inne organizmy,
- abiotyczne (z gr. α̉- (a-) lub (an-) to zaprzeczenie, brak, bez (czegoś) + gr. βίος (bios) – życie, zatem: brak życia) – są to czynniki fizykochemiczne.
Abiotyczne czynniki glebotwórcze to:
- ukształtowanie powierzchni terenu,
- skalistość ziemi,
- skład chemiczny atmosfery i wód (m.in. zasolenie),
- klimat,
- wilgotność powietrza,
- temperatura,
- ciśnienie atmosferyczne lub ciśnienie hydrostatyczne
- promieniowanie i jonizacja powietrza,
- pole magnetyczne (magnetorecepcja),
- prądy powietrza i morskie.
W mniej szczegółowym zestawieniu, wśród abiotycznych czynników glebotwóczych, wymienia się:
- warunki klimatyczne,
- skałę macierzystą,
- rzeźbę terenu,
- warunki wodne (kształtują profil gleby),
- czas (m.in. decyduje o zmianie właściwości gleb).
Z kolei czynniki biotyczne to organizmy żywe, które odgrywają znaczącą rolę w procesie powstawania próchnicy i związków mineralnych, np.:
- żywe organizmy zwierzęce (choćby dżdżownice spulchniające glebę),
- korzenie roślin przyspieszające procesy wietrzenia,
- obumarłe szczątki zwierząt, roślin i drobnoustrojów, któe rozkładają się i użyźniają glebę.
Możesz prozmawiać z dziadkami lub rodzicami o kompoście, który wielu z nas ma w swoich ogródkach. Wytłumaczenie, jak powstaje i jakie znaczenie ma dla uprawianych roślin, pozwoli łatwiej zrozumieć istotę biotycznych czynników glebotwóczych.
3. Powtórz przed sprawdzianem
W pierwszej kolejności wymień czynniki glebotwórcze i sprawdź, czy dobrze rozumiesz ich znaczenie w procesie powstawania gleby.
Spróbuj też wskazać czynniki glebotwórcze gleb brunatnych, które są charakterystyczne dla klimatu umiarkowanie ciepłego, umiarkowanie wilgotnego. Występują w Europie zachodniej i środkowej, w północno-wschodnich stanach i na północno-zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, ale też w północno-wschodnich Chinach i północnej Japonii.
Często spotykamy je na obszarach pokrytych lasami liściastymi i mieszanymi. Skała macierzysta zawiera w swoim składzie węglan wapnia lub glinokrzemiany bogate w wapń, które przez lata rozkładają się i uwalniają związki żelaza i glinu.
Gleby brunatne są bardzo żyzne, stąd często wykorzystuje się do przemysłowej uprawy zbóż, warzyw i owoców.
