Aksjologia: co to za nauka, przedstawiciele, najważniejsze pojęcia
Aksjologia (gr. áxios ‘godny, cenny’, lógos ‘słowo, nauka’) to dziedzina filozofii, która w najprostszym rozumieniu stanowi naukę o wartościach określonego rodzaju. Na jakie pytania próbuje odpowiedzieć?
1. Aksjologia. Co to za nauka?
Aksjologia, choć nie była jeszcze znana pod tą nazwą, zajmowała filozofów od zarania dziejów. Próbowali oni odpowiedzieć na pytanie, czym jest dobro i co jest najwyższą wartością w życiu człowieka.
Przedmiotem aksjologii są:
- kategorie wartościowania,
- analiza natury wartości,
- próba odpowiedzi na pytanie, co stanowi najwyższą wartość (tzw. summum bonum),
- badanie społecznego funkcjonowania wartości na przestrzeni różnych epok,
- dotarcie do źródeł i mechanizmów powstawania wartości,
- pojęcie piękna,
- przeżycia estetyczne, wartości estetyczne.
Akskologia jest tematem podejmowanym w różnych naukach, m.in. w kulturoznawstwie, literaturoznawstwie, historii, pedagogice, religioznawstwie, socjologii, pychologii, politologii.
Badacze zajmujący się aksjologią próbują odpowiedzieć na pytania:
- co jest w życiu ważne?
- z czego nie jesteśmy w stanie w życiu zrezygnować?
- co jesteśmy w stanie poświęcić dla danej wartości?
Główne problemy historycznej i współczesnej sfery aksjotycznej to m.in. autentyczność, wielokulturowość, tożsamość, zło, melancholia, utopia, resentyment, jurodstwo.
Termin 'aksjologia' po raz pierwszy został użyty w literaturze przez Paula Lapiego w "Logique de la volonté" (1902) oraz Eduarda von Hartmanna w "Grundriss der Axiologie" (1908).
Źródeł tej nauki należy szukać w filozofii, jak również w obowiązujących systemach prawnych.
2. Przedstwiciele aksjologii
Aksjologią zajmował się m.in. Immanuel Kant, niemiecki filozof doby oświecenia. Współczesna nauka z zakresu aksjologii opiera się jednak na teoriach Rudolfa Hermanna Lotze, żyjącego w XIX wieku niemieckiego logika i filozofa. Nawiązywali do niej ponadto:
- Alexius Meinong,
- R. Müller-Freienfels,
- Franz Brentano,
- Dietrich von Hildebrand.
W Europie aksjologia stała się popularna za sprawą takich filozofów jak:
- Wilhelm Windelband,
- Heinrich Rickert,
- Max Scheler,
- Nicolai Hartmann,
- George Edward Moore,
- R.B. Perry.
W Polsce aksjologia była przedmiotem badań:
- Floriana Znanieckiego,
- Władysława Tatarkiewicza,
- Romana Ingardena,
- Józefa Tischnera.
3. Najważniejsze pojęcia z obszaru aksjologii
Powtarzając wiadomości z zakresu aksjologii, pamiętać, aby przypomnieć sobie takie hasła jak:
- Obiektywizm aksjologiczny – pogląd, zgodnie z którym wartości (etyczne i estetyczne) istnieją niezależnie od odbierającej je świadomości.
- Subiektywizm aksjologiczny – uzależnia sądy o wartościach od osobistych uczuć i emocji (wrażeń, reakcji).
- Aksjosfera – łącznik między tym, co na zewnątrz, a tym co wewnątrz (w nas samych); jest dynamiczna i zmienna (może ulegać przekształceniom pod wpływem warunków historyczno-społecznych).
