Przyszła Mamo - Masz prawo wiedzieć!
Wywiad z dr n.med, dr hab. n. prawnych Justyną Estherą Król Całkowską
Czas ciąży to niezapomniane chwile dla każdej kobiety. To także moment, w którym pojawia się wiele pytań, wątpliwości związanych nie tylko z aspektem medycznym prowadzenia ciąży, ale i aspektem prawnym, związanym z przywilejami, które kobietom spodziewającym się dziecka przysługują w kontekście ochrony życia i zdrowia dziecka, ale i także swojego.
Wiedza na temat przepisów prawa, które gwarantują kobiecie bezpieczeństwo w ujęciu opieki medycznej są jasno sklasyfikowane w aktach prawnych. Istnieje szereg badań i procedur, które kobietom w ciąży się należą i powinny zostać wykonane w odpowiednim czasie.
Z poniższej rozmowy z dr n.med, dr hab. n. prawnych Justyną Estherą Król Całkowską, dowiesz się, czym są Standardy Opieki Okołoporodowej i na jakie akty prawne możesz się powoływać, gdzie szukać pomocy w przypadku odmowy wykonania badań bądź procedur medycznych. Przybliżymy ponadto aspekt niezbędnych badań i świadczeń gwarantowanych w ujęciu Mam Rh(-), a także problem związany z dostępem do bezpłatnej profilaktyki śródciążowej konfliktu serologicznego.
1. Czym tak naprawdę jest lekarski obowiązek stosowania standardów organizacyjnych opieki zdrowotnej?
Lekarski obowiązek stosowania standardów organizacyjnych opieki zdrowotnej to nic innego jak konieczność wykonania wobec pacjentki wszelkich czynności, które mogą ją i jej nienarodzone dziecko uchronić przed wystąpieniem negatywnych następstw. Zgodnie z art. 4 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z 5.12.1996 r., „Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością”. Przez dołożenie należytej staranności należy rozumieć wdrożenie wszelkich dostępnych metod postępowania medycznego, w tym tych, które zostały określone w standardach opieki zdrowotnej.
2. Czy kobieta Polsce jest w pełni zabezpieczona, jeżeli chodzi o prowadzenie ciąży i dostęp do rekomendowanych świadczeń?
Formalnie tak, ponieważ zakres opieki medycznej nad kobietą w ciąży został określony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r., w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej (Dz.U. 2018 poz. 1756). Rozporządzenie to akt prawny, do którego lekarze i podmioty udzielające świadczeń medycznych muszą i powinny się bezwzględnie stosować. Standardy opieki okołoporodowej określają działania medyczne, które powinny być wykonywane na poszczególnych etapach ciąży i to daje formalne zabezpieczenie. Należy jednak pamiętać, że przepisy prawa to tylko podstawa do skutecznej ochrony. Jeżeli podmioty udzielające świadczeń medycznych nie stosują właściwie obowiązujących przepisów, ochrona działa tylko na papierze. Sytuację tę można porównać do przepisów dotyczących ruchu drogowego. Przepisy nakazują kierowcom ograniczanie prędkości celem zachowania maksimum bezpieczeństwa na drodze. Jeśli jednak kierowca zignoruje nakazy prawne, same przepisy nie zapewnią bezpieczeństwa. Jednym słowem kobieta w ciąży jest zabezpieczona jeżeli podmiot udzielający świadczeń i zatrudnieni w nim lekarze odpowiednio stosują obowiązujące prawo.
3. Jaka podstawa prawna normuje zakres opieki okołoporodowej?
Sposób wykonywania opieki okołoporodowej został określony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r., w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej Dz.U. 2018 poz. 1756. Rozporządzenie to zobowiązuje podmioty lecznicze do udzielania świadczeń zdrowotnych w sposób określony przez przepisy prawa. Oznacza to, że podmioty lecznicze nie mogą podejmować swobodnych decyzji, w tym np. modyfikować standardów opieki okołoporodowej, dowolnie ograniczać dostępność do świadczeń, bądź decydować, które świadczenie powinny być wykonywane na poszczególnych etapach ciąży, a które nie. I znów odwołam się do ruchu drogowego. Przepisy dotyczące ruchu drogowego nakazują nam ograniczenie prędkości do 50 km w terenie zabudowanym. Ponieważ mamy do czynienia z przepisami prawa, nie możemy dowolnie modyfikować tych zapisów, uznając, że w związku z tym, że na drodze jest nieduży ruch, możemy jechać szybciej. Identycznie jest w przypadku standardów opieki okołoporodowej. Lekarz opiekujący się kobietą w ciąży musi stosować przepisy określone w standardzie, czy tego chce czy nie i nie może odmówić wykonania świadczenia wymienionego w standardzie.
4. Jednym z aspektów opieki okołoporodowej jest diagnostyka i profilaktyka konfliktu serologicznego. Co oznacza to w praktyce?
Zgodnie ze standardami organizacyjnymi opieki okołoporodowej, między 27 a 32 tygodniem ciąży powinny zostać wykonane badania diagnostyczne i konsultacje medyczne, w tym badanie krwi, badanie ogólne moczu, poziom przeciwciał anty-D u kobiet Rh (-), a także badanie USG. W przypadku występowania wskazań, standard przewiduje – podanie immunoglobuliny anty-D między 28 a 30 tygodniem ciąży. Do profilaktyki konfliktu serologicznego odnosi się również Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 5.09.2017 r., zmieniające Rozporządzenie MZ z 6.11.2013 roku w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej DzU 2017 r., poz. 1766. Zgodnie z tym rozporządzeniem, jeżeli u pacjentki w ciąży nie wykryto przeciwciał anty-RhD, działaniem koniecznym jest podanie immunoglobuliny anty- RhD między 28 a 30 tygodniem ciąży. Każda pacjenta w ciąży, która spełnia te warunki, ma prawo do uzyskania takiego świadczenia. Lekarz nie może odmówić podania immunoglobuliny anty- RhD tłumacząc się np. tym, że limity świadczeń finansowanych przez NFZ już się wyczerpały. Lekarz nie może również odmówić powołując się na to, że pacjentka korzystała wcześniej wyłącznie ze świadczeń prywatnie. Żadne wytłumaczenie nie zwalnia lekarza od wykonania świadczenia w postaci podania immunoglobuliny pacjentce, która spełnia odpowiednie warunki – tj. nie wykryto u niej przeciwciał anty- RhD i jest między 28 a 30 tygodniem ciąży.
5. Pomimo refundacji profilaktyki śródciążowej część kobiet wciąż spotyka się z odmową podania immunoglobuliny anty -D. Z czego to wynika Pani Profesor?
Niestety najczęściej wynika to z nieznajomości przepisów prawa przez personel medyczny. Nie podejrzewam personelu medycznego o celowe działanie na szkodę pacjentek. Odmowa wynika najczęściej z niewiedzy, że takie świadczenie jest gwarantowane i nie jego realizacji nie można odmówić ze względu na dowolną okoliczność. Brak znajomości przepisów prawa skutkuje najczęściej popełnianiem błędów, za które w tym przypadku „płaci” pacjent. Nie ma przecież znaczenia dlaczego lekarze nie znają dokładnie treści standardów opieki okołoporodowej, które zobowiązują ich do podania immunoglobuliny anty – RhD. Najważniejsze jest, że niczym nieuzasadniona odmowa wykonania takiego świadczenia może narażać czyjeś życie lub zdrowie na niebezpieczeństwo.
6. Czy w aspekcie prawnym zaniechanie zastosowania profilaktyki śródciążowej może rodzić konsekwencje?
Oczywiście. Przesłanką odpowiedzialności lekarza jest odstąpienie od działań, do podjęcia których zobowiązują go przepisy standardu opieki okołoporodowej. Wystąpienie negatywnych następstw zdrowotnych w związku z niewykonaniem gwarantowanej profilaktyki śródciążowej może skutkować odpowiedzialność odszkodowawczą – tzn. pieniężną. Lekarz sprawujący opiekę nad kobietą w ciąży, który odmawia wykonania czynności profilaktycznych zagwarantowanych przez standardy, naraża się również na odpowiedzialność karną. Podstawą odpowiedzialności karnej jest samo narażenie na niebezpieczeństwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W przypadku odpowiedzialności karnej, wtórne znacznie ma wystąpienie negatywnych następstw. Dla tego rodzaju odpowiedzialności kluczowe jest samo narażenie, które powstaje w związku z odmową wykonania profilaktyki u kobiety w ciąży, która spełnia warunki do jej zastosowania. Niezależnie od możliwej odpowiedzialności cywilnej i karnej, odmowa wykonania gwarantowanej profilaktyki, to bez wątpienia naruszenie zasad etyki i deontologii lekarskiej.
7. Co powinna zrobić kobieta, która spotka się z odmową podania immunoglobuliny? Gdzie powinna szukać pomocy?
Każda kobieta, która nie otrzymała tego co należy się jej w okresie ciąży powinna działać i bronić swoich praw. Pierwszym krokiem jest bez wątpienia poinformowanie o odmowie wykonania profilaktyki kierownika podmiotu leczniczego, w którym miały być wykonane świadczenia. Kolejnym krokiem jest informacja do NFZ o braku dostępności do świadczeń gwarantowanych, a także informacja o naruszeniu praw pacjenta skierowana do Rzecznika Praw Pacjenta. Kolejnym krokiem jest działanie na płaszczyźnie kontaktu z sądem i prokuraturą. Żeby jednak podjąć jakiekolwiek działania trzeba mieć odwagę. Żeby mieć odwagę konieczne jest posiadanie wiedzy i świadomości odnośnie istnienia i zakresu posiadanych praw. Jeśli mamy świadomość, że walczymy o to co nam się należy cały proces jest nie tylko prostszy, ale najczęściej bywa również skuteczny.
8. Dlaczego zdaniem Pani Profesor wyrównanie dostępu do profilaktyki śródciążowej jest istotne?
Wyrównanie dostępu do profilaktyki śródciążowej jest istotne z dwóch powodów. Po pierwsze świadczenie to należy się kobietom, które go potrzebują, co wynika wprost z zapisów standardów opieki okołoporodowej. Należy podkreślić, że udzielenie tego świadczenia nie zależy od decyzji lekarza, czasu i miejsca w jakim kobieta w ciąży pobiera świadczenia, ale wyłącznie od braku przeciwciał anty RhD i czasu trwania ciąży (od 28 do 30 tygodnia). Profilaktyki anty RhD nie można traktować jako dobra wyjątkowego. To zwykłe świadczenie, które musi zostać wykonane przez lekarza, jeśli pacjentka ciąży spełnia odpowiednie warunki. Po drugie, realizacja świadczenia wpływa na zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego, co stanowi priorytet w procesie opieki nad kobietą w ciąży. Na upowszechnieniu i wyrównaniu dostępu do tego rodzaju profilaktyki powinno zależeć nie tylko pacjentkom ale i lekarzom, którzy realizując tego rodzaju świadczenia zgodnie z wymogami prawa, eliminują ryzyko swojej odpowiedzialności prawnej.
9. Dlaczego zaangażowała się Pani Profesor w kampanię Przyjaźni Mamom Rh(-)?
Zbyt banale byłoby powiedzenie, że ten temat jest ważny. Najistotniejszym elementem była dla mnie chęć uświadomienia kobietom w ciąży, że ich prawa wynikają wprost z prawa. Wiele mówi się o prawach kobiet w ciąży, ale rzadko wskazuje się wprost przepisy, które stanowią bezpośrednią ochronę i dają możliwość dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem praw. Biorąc udział w tej kampanii, chciałabym uświadomić kobietom, że ich prawo do opieki medycznej zostało jasno i szczegółowo sprecyzowane między innymi w ramach rozporządzenia wydanego przez Ministra Zdrowia. Edukacja prawna to bez wątpienia coś, co nie tylko kształtuje naszą wiedzę, ale również daje nam poczucie bezpieczeństwa i świadomość, że naruszenie przysługujących nam praw wiąże się z odpowiedzialnością tych, którzy je naruszają.
Materiał powstał w ramach kampanii społecznej „Przyjaźni Mamom Rh(-)”, której celem jest edukacja na temat konfliktu serologicznego, jego następstw oraz profilaktyki.
Więcej informacji: FB: mamarhminus oraz IG mamarhminus
Zapoznaj się z listą Placówek Przyjaznych Mamom Rh(-): http://konfliktserologiczny.pl/mapy-placowek/
