Neologizm. Co to jest, czym się charakteryzuje?
Neologizmy to nowe wyrazy, do tej pory nieistniejące w danym języku, powstałe zgodnie z regułami słowotwórstwa. Choć często nie jesteśmy tego świadomi, używamy ich każdego dnia. Powstają spontanicznie w odpowiedzi na bieżącą sytuację lub celowo, aby np. wypełnić lukę leksykalną. Czym charakteryzują się neologizmy? Jak je dzielimy? Którzy artyści stosowali je w swojej twórczości? Sprawdź w artykule poniżej!
1. Co to jest neologizm?
Neologizm (inaczej innowacja językowa), zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego PWN, jest wyrazem, zwrotem lub znaczeniem wyrazu, który powstał w jakimś języku. Może być nim także słowo obce - ważne, aby powstało zgodnie z zasadami słowotwórstwa języka.
Zadaniem neologizmu jest określenie nienazwanego wcześniej przedmiotu lub też osiągnięcie w utworze poetyckim określonego, artystycznego efektu. Neologizm to zjawisko innowacyjne, jego nowość zaś może być w mniejszym lub większym stopniu zakorzeniona w danym języku.
Neologizmy, mimo iż są wytworem wyobraźni lub reakcją na bieżące zmiany, podlegają określonym zasadom. Możemy powiedzieć, że są poprawne, jeśli są zgodne z regułami słowotwórstwa oraz można z łatwością je wymówić.
Neologizmy, które zostały już przyjęte do języka polskiego i są stosowane powszechnie, zarówno w mowie, jak i w piśmie, tracą swój innowacyjny charakter.
Przeciwieństwem neologizmów są archaizmy, czyli wyrazy, które wyszły już z powszechnego użycia i nie są obecnie stosowane.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
2. Jakie są rodzaje neologizmów?
Neologizmy możemy podzielić na:
- obiegowe, nazywające nowe przedmioty, zjawiska i sytuacje;
- artystyczne, tworzone przez pisarzy i artystów, traktowane jako przejaw sztuki i niczym nieskrępowanej wyobraźni.
2.1. Neologizmy obiegowe - jakie są ich rodzaje?
Neologizmy obiegowe dzielimy na:
- słowotwórcze - powstałe ze słów już istniejących, składają się z cząstek słów rodzimych oraz nowych końcówek, jak np. przegub-owiec, przegląd-arka, super-gwiazda;
- frazeologiczne - nowatorskie połączenia istniejących wyrazów, jak np. niedzielny kierowca, szara strefa, pirat drogowy, bank nasienia;
- znaczeniowe - są to wyrazy dobrze znane, używane jednak w zupełnie nowym znaczeniu, np. korek, komórka, suchar, plomba;
- zapożyczenia z innych języków - wyrazy, które "zadomowiły się" w danym języku, np. lider, selfie, cappuccino, make-up.
2.2. Neologizmy artystyczne - charakterystyka
Neologizmy artystyczne są tworzone wyłącznie na potrzeby sztuki. Nie powstają spontanicznie, lecz są zabiegiem celowym.
Wśród artystów, którzy je stosowali, możemy wymienić m.in.:
- Witolda Gombrowicza;
- Bolesława Leśmiana;
- Mirona Białoszewskiego.
3. Skąd bierze się popularność neologizmów?
Każdego dnia wymawiamy ich dość dużo, często nawet o tym nie wiedząc. Przykładem neologizmów są bowiem wyrazy takie jak: youtuber, instagramer, sztos, dzban, jesieniara czy eluwina. Co roku organizowany jest plebiscyt na Młodzieżowe Słowo Roku, wyłaniający spośród neologizmów słowo, które w ostatnim czasie zdobyło największą popularność.
Zwróćmy uwagę, że neologizmy to nieodłączna część rozwoju mowy dziecka, które po swojemu nazywa otaczający je świat, dostarczając tym niejednokrotnie ogromnej uciechy rodzicom.
Innowacje językowe to także przejaw rozwoju języka i kreatywności. Neologizmy są zatem stałym elementem każdego języka, wzbogacającym go i rozwijającym, bez którego byłby zdecydowanie dużo mniej barwny.
