Morze Bałtyckie. Charakterystyka, zasolenie i zanieczyszczenie
Morze Bałtyckie to jedno z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Jest morzem śródlądowym - z Morzem Północnym łączą je Cieśniny Duńskie; ponadto zimnym, o małym zasoleniu. Jak powstało Morze Bałtyckie? Jakie państwa mają do niego dostęp? Jak głębokie jest Morze Bałtyckie?
1. Historia powstania Morza Bałtyckiego
Bałtyk jest morzem stosunkowo młodym, istnieje około 14 tysięcy lat. Jego powstanie i rozwój uwarunkowane było zmianami klimatycznymi w czwartorzędzie, które ukształtowały nieckę dzisiejszego morza, wypełniając ją wodami pochodzącymi z topniejącego lądolodu skandynawskiego, a także pionowymi ruchami Ziemi.
W swojej historii Morze Bałtyckie przechodziło kilka etapów, ukształtowując się na obszarze pierwotnego lądu nazywanego Fennoskandią. Zdarzało się, że traciło kontakt z Oceanem Atlantyckim, stając się ogromnym jeziorem.
Morze to narodziło się pod koniec późnego plejstocenu, poprzez stopienie się lądolodu zlodowacenia Wisły. Topiący się lód tworzył proglacjalne jeziora w obniżeniach terenu, które stopniowo łączyły się w słodkowodne, rozległe Bałtyckie Jezioro Lodowe.
Etapy powstawania Morza Bałtyckiego:
- Bałtyckie Jezioro Lodowe (12 - 10 tys. lat temu);
- Morze Yoldiowe (10 - 9 tys. lat temu);
- Jezioro Ancylusowe (9 - 8 tys. lat temu);
- Morze Litorynowe (8 - 4 tys. lat temu);
- Morze Mya (4 tys. lat temu do dziś).
2. Charakterystyka Morza Bałtyckiego
Morze Bałtyckie z każdej strony otoczone jest lądem - jest morzem śródlądowym północnej Europy. Położone jest w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Z Morzem Północnym łączy go kilka cieśnin, oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym.
- rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przez Zatokę Fińską) wynosi około 600 km;
- rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) wynosi około 100 km;
- rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii wynosi około 250 km;
- rozciągłość południkowa wynosi około 1300 km.
Powierzchnia Morza Bałtyckiego razem z Kattegatem (cieśnina między Półwyspem Jutlandzkim (Danią) a Półwyspem Skandynawskim (Szwecją)) wynosi około 415 266 km². Objętość Bałtyku to 21 721 km², a powierzchnia zlewni to 1 721 233 km².
Linia brzegowa Morza Bałtyckiego ma długość około 8100 km², jest dobrze rozwinięta i urozmaicona, na co składa się duża liczna wysp, półwyspów, zalewów i zatok.
Największe zatoki Bałtyku to:
- Zatoka Ryska - 17 000 km²;
- Zatoka Fińska - 30 000 km²;
- Zatoka Botnicka - 117 000 km².
3 największe wyspy to:
- Gotlandia (Szwecja) - 3144 km²;
- Sarema (Estonia) - 2673 km²;
- Olandia (Szwecja) - 1342 km².
Średnia głębokość Morza Bałtyckiego to 52,3 m, maksymalna zaś 459 m.
Większe rzeki uchodzące do Bałtyku to:
- Newa;
- Wisła;
- Dźwina;
- Niemen;
- Odra.
3. Które państwa leżą nad Morzem Bałtyckim?
- Dania;
- Estonia;
- Finlandia;
- Litwa;
- Łotwa;
- Niemcy;
- Polska;
- Rosja;
- Szwecja.
4. Temperatura wody w Bałtyku
Morze Bałtyckie jest morzem zimnym, temperatura wody zmienia się zależnie od położenia geograficznego danej miejscowości, latem od 12 - 22°C, zimą 0 - 3°C. Średnia temperatura morza wynosi 18 stopni.
5. Zasolenie Morza Bałtyckiego
Bałtyk zaliczany jest do wód słonawych (mezohalinowych) ze względu na niskie zasolenie, które wynosi średnio około 7%. Zwykle waha się od 2% do 12%, choć zimą nie przekracza około 8%.
Do morza tego wpływa około 250 rzek, spośród których największe to:
- Anderman;
- Dźwina;
- Gota;
- Kemi;
- Lule;
- Niemen;
- Odra;
- Wisła.
Rzeki te parują w podobnym tempie, co woda z morza. Jego małe zasolenie spowodowane jest niskimi temperaturami, co wiąże się z mniejszym tempem parowania wody w obszarze szerokości geograficznych Bałtyku.
Morzem, które paruje intensywnie, jest między innymi Morze Śródziemne, którego zasolenie wynosi do około 40% i ma to związek z szerokością geograficzną, na której leży.
6. Zanieczyszczenie Morza Bałtyckiego
Bałtyk jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. Na jego wybrzeżu rozwinęły się porty, miasta i zakłady przemysłowe, z których często odprowadzane są ścieki bezpośrednio do morza.
Zanieczyszczeń dostarczają również rzeki, które do morza uchodzą. Dotyczy to przede wszystkim rzek płynących z gęsto zaludnionych terenów; niosą ze sobą głównie ścieki przemysłowe i komunalne oraz nawozy sztuczne i pestycydy wypłukane z pól.
W wyniku tych działań dochodzi do eutrofizacji (użyźniania) wód morza, co jednak zamiast korzyści przynosi straty w postaci rozwoju glonów. Duża ich ilość to duża ilość obumarłej materii, która potrzebuje zawartego w wodzie tlenu, którego w efekcie może zabraknąć dla innych organizmów.
Zdarza się również, że nieczystości i odpady są zrzucane przez statki na pełnym morzu, wprost do wody. Zagrożeniem są także awarie na statkach, które skutkują wyciekiem toskycznych substancji, a także wraki i pozostałości po II wojnie światowej, zalegające na dnie morze. Ponadto wąskie cieśniny łączące Bałtyk z Morzem Północnym utrudniają wymianę wód.
Rosnące zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Bałtyku spowodowały, że podjęto działania ochronne na skalę międzynarodową. W1974 roku została podpisana chroniąca ekosystem pierwsza Konwencja Helsińska.
W 1992 roku została zmodyfikowana i wydana jako druga Konwencja Helsińska, której pełna nazwa brzmi: Konwencja o ochronie środowiska morskiego Morza Bałtyckiego. Do Konwencji tej przystąpiły wszystkie kraje leżące nad Bałtykiem.
