Escherichia coli w moczu
Gram-ujemna bakteria Escherichia coli, należąca do rodziny Enterobacteriaceae, znajduje się w ludzkim układzie pokarmowym, głównie wchodzi w skład fizjologicznej flory bakteryjnej jelita grubego. Bakterie te przyczyniają się do produkcji witamin B i K (odpowiadają za 60-70% produkcji). W pewnych warunkach, drobnoustroje mogą powodować biegunki, zakażenie dróg moczowych, płuc czy układu nerwowego (a nawet posocznicę). Czynniki zjadliwości E. coli związane są głównie z ich zdolnością do przylegania i wnikania do nabłonka m.in. przewodu pokarmowego, jak również zdolnością do wytwarzania toksyn przez niektóre szczepy. Bakteria ta, wyjątkowo pożyteczna dla naszego organizmu, czasami może stanowić dla nas śmiertelne zagrożenie.
1. Co wiemy o E. coli?
Escherichia coli możemy spotkać w układzie pokarmowym człowieka i zwierząt stałocieplnych. Dodatkowo ich miejscem bytowania jest gleba i woda. Za sprawą człowieka lub zwierząt drobnoustroje trafiają do wody i gleby wraz z różnego rodzaju wydzielinami, głównie z kałem. To dlatego tak często można usłyszeć o E. coli w kontekście zanieczyszczenia wód powierzchniowych (miano Coli), a tym samym wyrobić sobie opinię o wyjątkowej szkodliwości tej bakterii. Tymczasem bakteria ta z powodzeniem stosowana jest w biotechnologii do badań związanych z genetyką. Wykorzystuje się ją również na przykład do produkcji insuliny. Jak się okazuje, jej żywotność i odporność na czynniki środowiskowe jest stosunkowo mała. Podczas ogrzewania przez około 20 minut w temperaturze około 60 stopni C, można ją unicestwić. Bardzo łatwo można się jej pozbyć, stosując właściwą higienę otoczenia z wykorzystaniem dostępnych środków dezynfekcyjnych (większości mydeł). Trochę dłużej utrzymuje się w środowisku sprzyjającym, czyli w temperaturze około 0 stopni i odpowiedniej wilgotności. Niektóre szczepy E. coli produkują egzotoksynę, powodując zatrucia pokarmowe, najczęściej związane ze spożyciem zakażonego pokarmu. Przebieg schorzenia ma różne nasilenie, zdarza się być bardzo groźne, ale w większości przypadków objawy nie są ciężkie.
E. Coli należy do rodziny Enterobacteriaceae. Ma kształt pałeczki, dlatego nazywa się ją także pałeczką okrężnicy. Ten drugi człon w nazwie ujawnia miejsce, gdzie żyją najczęściej te bakterie: jelito grube człowieka (szczególnie okrężnica) i zwierząt stałocieplnych. Wchodzi w skład naturalnej flory bakteryjnej tej części organizmu, stanowiąc jej niewielki ułamek (ok. 1%). Pałeczką okrężnicy zakażamy się w pierwszych godzinach życia, gdy przechodzimy przez kanał rodny matki. E. coli w określonych warunkach wykazuje znaczną chorobotwórczość dla człowieka, wywołując głównie schorzenia układu pokarmowego i moczowego.
2. Chorobotwórczość E. coli
Stosunkowo łatwo można zakazić się tym drobnoustrojem poprzez spożywanie pokarmów surowych lub przygotowywanych w niezadowalających warunkach higienicznych, a także pijąc nieprzegotowaną wodę z kranu. Pierwsze objawy chory może zaobserwować już po upływie 12 godzin od zakażenia, średnio po 72 godzinach. Charakterystyczne i najczęściej występujące dolegliwości to: biegunka, bóle brzucha i wymioty. Taki stan może się utrzymywać nawet do 10 dni.
Kiedy bakterie dostaną się do układu moczowego, także mogą wywołać jego zakażenie. Pałeczka okrężnicy jest jedną z najczęstszych przyczyn zakażeń układu moczowego, zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym i aktywnych seksualnie. Uwarunkowania anatomiczne, tj. bliskie sąsiedztwo ujścia cewki moczowej (krótka cewka moczowa) i odbytu, sprzyjają tego typu zakażeniom. Bakteria, drogą wstępującą, może doprowadzić również do zapalenia pęcherza moczowego i nerek. Do zakażenia często dochodzi podczas kąpieli w basenie, korzystania z sauny czy toalety publicznej. Kobiety, u których E. coli wywołała zapalenie dróg moczowych skarżą się na wyjątkowy dyskomfort związany z następującymi objawami:
- częstomocz, który nie zawsze związany jest z istotnie przepełnionym pęcherzem, a wynika z uciążliwego parcia na oddanie moczu,
- dokuczliwy ból podbrzusza, swędzenie i pieczenie podczas oddawania moczu,
- złe samopoczucie związane ze stanem podgorączkowym; w przypadku wystąpienia gorączki powyżej 38°C, promieniującego bólu okolicy krzyżowej, nudności, a nawet wymiotów, można podejrzewać zajęcie nerek.
Enteropatogenne szczepy E. coli najczęściej odpowiedzialne są za biegunki u niemowląt. Przenoszeniu zakażenia z niemowlęcia na niemowlę sprzyja kąpiel na wspólnych stołach. Szczególne znaczenie w profilaktyce zakażenia ma aseptyczne przygotowanie pokarmu dla dziecka.
3. E. coli w ciąży
Stosunkowo często na dolegliwości związane z niedomaganiem układu moczowego z powodu E. coli skarżą się kobiety w ciąży. Ma to związek z mechanicznym uciskiem na pęcherz w trakcie rozwoju ciąży, a tym samym z zaleganiem moczu w drogach moczowych. Niesprzyjające jest też działanie hormonów, takich jak progesteron i estrogen, które sprzyjają łatwiejszemu przyleganiu bakterii do błon śluzowych w drogach moczowych kobiety. Ciąża jest więc szczególnym okresem, kiedy mogą zawieść wszelkie mechanizmy obronne. Dodatkowo, panie mające wcześniej występujące predyspozycje osobnicze do nawrotów zakażeń układu moczowego powinny być objęte szczególną profilaktyką. Można wyeliminować ryzyko zakażenia m.in. poprzez: właściwą higienę osobistą, regularne oddawanie moczu w trakcie dnia oraz po stosunku płciowym.
W związku z anatomiczną bliskością ujścia pochwy i odbytnicy, pałeczka może także wywoływać stany zapalne dróg rodnych. Wstępujące zakażenie, występujące podczas ciąży, może być przyczyną wielu powikłań, w tym porodu przedwczesnego czy obumarcia płodu. E. coli wchodzi w skład naturalnej flory bakteryjnej pochwy, a jej niekorzystne działanie blokowane jest zazwyczaj przez bakterie kwasu mlekowego. Tylko w sytuacji wyjątkowej nierównowagi hormonalnej oraz bakteriologicznej E. coli namnaża się i sprzyja rozwojowi niekorzystnych drobnoustrojów, powodujących powstanie stanów zapalnych.