Cukrzyca w ciąży - skąd się bierze i jak z nią sobie radzić?
Partnerem treści jest Abbott Laboratories
Pani Profesor, cukrzyca została uznana za epidemię XXI wieku. Wśród osób, które zmagają się z chorobą szczególną grupę stanowią kobiety w ciąży
Skąd się bierze cukrzyca ciążowa?
Cukrzyca ciążowa to wyjątkowy rodzaj cukrzycy, ponieważ rozpoznaje się ją wyłącznie w ciąży, a ustępuje po porodzie. Wynika z przemian hormonalnych i metabolicznych, które mogą doprowadzić do zaburzeń gospodarki węglowodanowej, zachodzą one w bardzo krótkim czasie w organizmie kobiety w trakcie ciąży. Cukrzyca ciążowa związana jest z poziomem glikemii we krwi – aby płód się rozwijał, zwiększa się pobór pokarmu, a co za tym idzie – zwiększa się wydzielanie hormonów, które powodują wzrost glikemii. Dodatkowo wraz z rozwojem łożyska narasta stężenie enzymu, który rozkłada insulinę- jedyny hormon obniżający stężenie glukozy we krwi. Podsumowując – dziecku dostarczany jest materiał energetyczny, który zawiera glukozę.
Jakie kobiety są szczególnie narażone na wystąpienie tej choroby?
Trudno ustalić przyczynę, dlaczego u jednych kobiet cukrzyca ciążowa występuje, a u drugich nie. Powodów należałoby się doszukiwać w czynnikach genetycznych. Jeśli kobieta była już wcześniej w ciąży i miała cukrzycę ciążową, to jest zwiększone ryzyko, że przy kolejnych również będzie miała to zaburzenie. Także jeśli ktoś w rodzinie chorował, np. mama lub siostra, to również ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej jest większe. Kolejnym powodem jest nadwaga i otyłość. Niewłaściwie jedzenie, czyli wysokowęglowodanowe, mocno przetworzone, węglowodanowo-tłuszczowe, np. fast-foody oraz słodzone napoje prowadzą do zwiększenia się masy ciała. Warto jest także podkreślić, że rolę w rozwoju cukrzycy ciążowej może odgrywać stres. Nie chodzi tu jednak o jednorazowe przeżycie, a raczej sposób radzenia i przeżywania sytuacji stresowych.
Jak wielu kobiet dotyczy cukrzyca ciążowa?
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia już co 6 dziecko na świecie rodzi się z cukrzycy ciążowej. Niestety, sama cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną i przewiduje się wzrost zachorowań na nią. Stąd można wnioskować, że liczba kobiet z cukrzycą ciążową także będzie rosła.
Czy można zapobiec cukrzycy ciążowej?
Bardzo trudno jest jej zapobiec, ponieważ do końca nie jesteśmy w stanie zidentyfikować tych kobiet, które na pewno będą miały cukrzycę ciążową. Poza oczywiście kobietami otyłymi – te należy ostrzec, że należą do grupy podwyższonego ryzyka i powinny zdecydowanie wcześniej zacząć monitorować glikemię, a także oczywiście zmienić sposób odżywiania się.
Ponieważ nie do końca jesteśmy w stanie zapobiec cukrzycy ciążowej, to istotniejszą kwestią jest wykrycie jej w odpowiednim momencie. Aby ją wykryć kobieta musi wykonać test obciążenia glukozą. Ważne, aby taki test wykonać w laboratorium, a nie glukometrem z krwi pobranej z palca, ponieważ taki wynik może być niemiarodajny.
Dlaczego cukrzyca ciążowa jest niebezpieczna dla mamy i dziecka?
Jeżeli cukrzyca nie będzie odpowiednio wcześnie wykryta, a co za tym idzie – odpowiednio prowadzona, to stany hiperglikemii, czyli zbyt wysokiej wartości glukozy we krwi, mogą nawet doprowadzić do uszkodzenia płodu. Mogą np. wystąpić wady układu krążenia. Ponadto same przecukrzenia mogą spowodować, że dziecko będzie bardzo duże, wręcz otyłe, bo dostaje nadmiaru glukozy, przy czym jest niedojrzałe. Czyli – przychodzi na świat o czasie, ale z nie do końca wydolnymi płucami, układem krążenia czy nerkami. Często dochodzi także do zaburzeń jonowych, czyli nieprawidłowości takich składników, jak: magnes, potas, sód czy wapń. Co więcej – po urodzeniu takie dziecko jest bardziej narażone na stany niedocukrzenia, czyli niskie stężenia glukozy we krwi. Taki maluch powinien być, szczególnie zaraz po urodzeniu, monitorowany, aby nie doszło do drgawek czy utraty przytomności w przebiegu hipoglikemii.
Dla matki poród dużego dziecka jest obciążany większymi obrażeniami w porównaniu do kobiet, które nie przechodziły cukrzycy ciążowej. Ponadto u tych kobiet po kilku do kilkunastu latach może pojawić się cukrzyca typu 2 .
Jakie są możliwości, aby uniknąć ryzyka powikłań wynikających z cukrzycy w ciąży? Co daje mamie i dziecku dobra kontrola cukrzycy?
To, co możemy zrobić, to edukować kobiety, które mogą mieć cukrzycę ciążową, aby mogła później samodzielnie prowadzić dobrą samokontrolę. Aby korzystała z urządzeń do monitorowania glikemii i systematycznie obserwowała stany glukozy we krwi. A na tej podstawie unikała sytuacji, którym sprzyja zwiększanie się poziomu glukozy we krwi. Czyli powyżej 140-150 mg/dl w ciągu dnia i powyżej 100-110 mg/dl na czczo. Kobieta widząc te wyniki uczy się własnego organizmu, ma możliwość samodzielnie modyfikować rodzaj i jakość posiłków, ale także ich ilość czy wielkość. Samą dietą czy ruchem można naprawdę dużo zmienić i w większości sytuacji udaje się zapanować nad chorobą. Dopiero w momencie, gdy nie ma żadnej poprawy, wdrażamy insulinoterapię.
Co oznacza dobra kontrola cukrzycy?
Dobra kontrola cukrzycy polega na tym, że wartość glikemii nie wykracza poza normy powyżej 140 mg/dl w ciągu dnia, po posiłkach i 100 mg/dl na czczo lub odbiega tylko nieznacznie. Dobra kontrola jest wtedy, gdy ok. 70% wyników znajduje się w granicach normy. Bardzo ważne jest stwierdzenie, jak często te odchylenia od normy się zdarzają. I tu pomocne są nowe systemy do monitorowania poziomu glukozy, które kobieta ze stwierdzoną cukrzycą ciążową powinna zastosować. Pojedyncza wartość pomiaru może nie być na tyle miarodajna, aby kobieta mogła samodzielnie wyciągnąć odpowiednie wnioski. Bo może się tak zdarzyć, że pojedynczy wynik pokaże powyżej 200 mg/dl. Ale on zdarzy się tylko raz, a 90% wyników stężenia glukozy będzie w normie, czyli między 90-140 mg/dl. Ale poprzez pojedyncze pomiary kobieta nie będzie miała wglądu w całodobowy przebieg glikemii (w stanie tego stwierdzić).
Jak można dobrze kontrolować cukrzycę ciążową?
Po pierwsze – mieć wgląd i pilnować, co dzieje się z cukrami. Możemy do tego użyć standardowego glukometru, na który przenosimy kroplę krwi i następnie otrzymujemy wynik. Wykonuje się takich pomiarów ok. 5-6 razy na dobę, a kobieta otrzymując wynik sprawdza, czy mieści się on w odpowiedniej wartości. Po drugie – w dobrej kontroli cukrzycy pomagają narzędzia do ciągłego monitorowania glikemii, z tym, że jeszcze rzadko stosuje się je u kobiet z cukrzycą ciążową, a są bardzo pomocne. To nowoczesne narzędzie do monitorowania poziomu glukozy jest punktem wyjścia, aby móc dobrze dostosować posiłki, tak aby z jednej strony spełniały potrzeby kob iety i jej rozwijającego się dziecka, a z drugiej – aby nie spożywać pokarmów, które moga prowadzić do wysokiej wartości glikemii.
Jakie korzyści niesie stosowanie nowoczesnego systemu do monitorowania cukrzycy? Dla mamy, dziecka i personelu medycznego?
Przede wszystkim to narzędzie, które umożliwia kobiecie z cukrzycą ciążową, nauczyć się reakcji własnego organizmu. Umożliwia pokazywanie wyników w formie wykresów, a nie abstrakcyjnej cyfry, dzięki czemu kobieta ma wgląd w to, jak ta glikemia zmienia się pod wpływem posiłków. Jednym z takich urządzeń jest system do monitorowania poziomu glikemii metodą skanowania.
Bardzo ważna jest także możliwość przejrzenia przebiegu glikemii podczas wizyty u lekarza, który podejmuje decyzje o dalszym leczeniu, np. czy konieczne jest wdrożenie insulinoterapii. Możliwość obserwowania poziomu glikemii w dłuższym czasie jest bardzo istotne, bo nie patrzymy już tylko na jeden punkt. Na przykład – rano na glukometrze poziom glikemii wynosi 110 lub 120 mg/dl i przed erą systemów do ciągłego monitorowania glikemii było to już wskazanie do włączenia insuliny do leczenia. Natomiast nowoczesne systemy dają nam możliwość analizy dzień po dniu, ponieważ pozwala na to pamięć urządzenia, w dodatku są programy do sczytywania tych wyników i przekształcania w wykresy. I na podstawie takiego kilkudniowego pomiaru sprawdzamy, co dzieje się konkretnie w nocy, czy codziennie rano jest ten cukier powyżej 110 mg/dl czy to tylko jednorazowy epizod? Nasze decyzje terapeutyczne, np. o wprowadzeniu insuliny, stały się bardziej celowane i trafniejsze.
Czym jest telemedycyna i jakie płyną z niej korzyści, szczególnie w dobie pandemii koronawirusa?
Początkowe zamrożenie służby zdrowia spowodowane koronawirusem pokazało, że warto sięgać po nowe technologie komunikowania się, a co więcej – że one się sprawdzają. Oczywiście zdalne konsultacje nigdy nie zastąpią bezpośredniego kontaktu z pacjentem, niemniej mają szereg zalet, których nie można pomijać. Przede wszystkim – korzystając z nowoczesnych systemów do stałego monitorowania poziomu glikemii – możemy mieć wgląd w to, co dzieje się z pacjentem podczas takiej zdalnej konsultacji, która oczywiście obejmuje wywiad lekarski. Oczywiście brakuje nam możliwości badania fizykalnego czy choćby obserwacji pacjenta, dlatego kiedy możemy, korzystamy z platform, na których jest możliwość zobaczenia się z pacjentem poprzez kamerę. Zaletą telemedycyny jest również łatwa dostępność, ponieważ unikamy barier związanych z np. z odległością. Poradni specjalistycznych w Polsce nie jest dużo, przeważnie znajdują się w dużych miastach, przy szpitalach, co obecnie, w dobie koronawirusa, jeszcze bardziej utrudnia kontakt z pacjentem. Kobiety w ciąży nie muszą już przyjeżdżać specjalnie, aby pokazać lekarzowi wyniki pomiarów, bo ten może je otrzymać elektronicznie.
Jakie leki stosuje się, aby cukrzyca ciążowa była pod kontrolą?
Nie mamy specjalnie wyboru, bo jedynym zarejestrowanym w tej chwili lekiem jest insulina. Włączamy ją dopiero, gdy modyfikacja żywienia nie przynosi efektów.
Czy można uniknąć insulinoterapii?
Insulinoterapia nie zawsze jest konieczna, wdrażamy ją dopiero, gdy nie ma innej możliwości, np. dalszej modyfikacji żywienia. Czasami obserwujemy tendencje kobiet do zagładzania się – dieta nie jest w stanie spełnić ich zapotrzebowania na kaloryczność. I to również jest bardzo niebezpieczne, ponieważ dziecko może przyjść na świat ze zbyt małą masą urodzeniową. W takich przypadkach wprowadzamy insulinę. Natomiast trudno jest przewidzieć, która kobieta będzie jej potrzebować.
Jakie są zalecenia dla kobiety z cukrzycą ciążową w okresie okołoporodowym i po porodzie?
W okresie okołoporodowym potrzebnych jest parę pomiarów stężenia glukozy we krwi, po czym konsultacje z lekarzem, aby ocenił, czy problem z cukrzycą minął. To bardzo ważne, ponieważ niekiedy w czasie ciąży zaczyna się rozwijać cukrzyca typu 1 lub 2 i ten okres okołoporodowy jest ważny, aby sprawdzać glikemię i jak najprędzej postawić diagnozę i wdrożyć odpowiednią terapię. Około pół roku po porodzie kobieta ponownie powinna wykonać test obciążenia glukozą, by upewnić się że miła cukrzycę ciążowa a nie cukrzycę typu 1 czy 2 .
Jak można zminimalizować wystąpienie cukrzycy typu 2 u kobiet, u których wystąpiła cukrzyca ciążowa?
Najważniejsze jest wykonanie badań. Oczywiście nie zapobiegniemy tym wystąpieniu cukrzycy, ale można ją dzięki temu wychwycić w bardzo wczesnym stadium, co lepiej rokuje w późniejszym przebiegu choroby. Proponowałabym, aby kobieta, która doświadczyła cukrzycy ciążowej, minimum raz na rok zrobiła podstawowe badania krwi oraz pilnowała diety i masy ciała, by nie doszło do otyłości, ponieważ większa masa ciała sprzyja cukrzycy.
Partnerem treści jest Abbott Laboratories