Baśnie braci Grimm – co warto o nich wiedzieć?

Baśnie braci Grimm to utwory, które od dawna nie tracą na popularności. Chętnie są wydawane i ekranizowane. Gdzie tkwi ich fenomen? I jakie motywy i przesłania przewijają się w baśniach braci Grimm?

1. Baśnie braci Grimm: lista tekstów

Baśnie braci Grimm, tytuły których tu zaprezentujemy, to zbiór utworów spisanych przez niemieckich pisarzy i językoznawców – Wilhelma i Jacoba Grimmów. Pierwszy tom bajek (zawierał 86 baśni) został opublikowany w 1812 roku pod tytułem "Kinder- und Hausmärchen", natomiast drugi – trzy lata później.

I choć dziś baśnie braci Grimm są bardzo popularne, na początku wcale nie odniosły wydawniczego sukcesu. Stały się bestsellerami dopiero w latach 30. XIX wieku za sprawą sukcesu wydania z roku 1825 r. To właśnie w nim znalazło się 50 baśni przeznaczonych dla małych czytelników. Autorzy przeredagowali je bowiem i dostosowali do dziecięcego odbiorcy (zgodnie z duchem epoki i z zasadami pedagogiki późnego oświecenia i romantyzmu). Wcześniej bowiem teksty epatowały brutalnością i zupełnie nie nadawały się, by czytać je najmłodszym na dobranoc. Trzeba jednak pamiętać, że o ile dla nas to szokujące, to w XIX wieku strach i groza były uznane za środek wychowawczy.

Warto wiedzieć:

• Bajki braci Grimm stanowią analizę badań podań, mitów i opowieści ludowych. To pokłosie badań, jakie prowadzili bracia. Jako pierwsi rozpoczęli systematyczne i świadome gromadzenie rozproszonej poezji ludu: bajek, opowiadań, legend, śpiewów ludowych i przysłów.
• Baśnie zebrane i opracowane przez Jakuba i Wilhelma Grimma są typowymi baśniami ludowymi (ich cechy to: zanikanie granic między światem realnym a światem magicznym, wiara w ingerencję mocy nadprzyrodzonych, antropomorficzna wizja przyrody; czas i miejsce akcji nie są określone).
• Pierwsze wydanie polskie bajek braci Grimm zostało opublikowane w 1895 roku nakładem Gebethnera i Wolffa w Warszawie. Ukazało się pod tytułem "Baśnie dla dzieci i młodzieży", a opracowała go Cecylia Niewiadomska. Książka zawierała 16 tekstów wraz z ilustracjami.
• Zbiór "Kinder- und Hausmärchen" jest jedną z najczęściej czytanych książek w historii kultury niemieckiej.
• Bajki braci Grimm dzięki swej popularności stały się klasyką dziecięcej literatury.
• Na częstotliwość wydawania baśni braci Grimm ma wpływ fakt, że nie podlegają już autorskim prawom majątkowym.
• Pierwotny charakter dzieła braci Grimm (a zatem nie jest to książka stricte dla dzieci) zachowany został w jednej z książek wydawnictwa Media Rodzina.
• Znaczenie zbioru braci Grimm podkreśliło UNESCO, w 2005 r., uznając baśnie za część światowego dziedzictwa kultury i wpisując do rejestru Pamięci Świata.

1.1. Baśnie braci Grimm: spis

Najpopularniejsze bajki braci Grimm to:

• „Żabi król”
• „O wilku i siedmiu koźlątkach”
• „Dwunastu braci”
• „Roszpunka”
• „Braciszek i siostrzyczka"
• „Jaś i Małgosia”
• „O rybaku i złotej rybce"
• „Muzykanci z Bremy”
• „Czerwony Kapturek”
• „Kot w butach”
• „Baba Jaga”
• „Przygody Paluszka”
• „Królewna Śnieżka”
• „Złota gęś"
• "Stoliczku nakryj się"
• "Słomka, węgielek i groch"
• "Paluszek"
• "Sześciu zawsze sobie radę da"
• "Jednooczka, Dwuoczka, Trójoczka"
• "Pani zamieć"
• "Gęsiareczka"
• "Trzy piórka"
• "Domek w lesie"
• "O dzielnym krawczyku"
• "Bajka o dwóch braciach"
• "Jagódka"
• "Król Drozdobrody"

A jakie baśnie braci Grimm są szczególnie polecane dla dzieci? Niemal każde dziecko zna "Królewnę Snieżkę", "Kopciuszka" czy "Kota w butach". Są to tytuły, które wydane zostały w wielu różnych przekładach. Są też ekranizowane (por. m.in. filmy Disney'a), a także wykorzystuje się podjęte w nich tematy i motywy.

2. W jaki sposób baśnie Braci Grimm zostały zaadaptowane w kulturze współczesnej?

Obecnie zdecydowana większość polskich przekładów baśni braci Grimm to nie tłumaczenia, a opracowania i adaptacje. Ich celem było dostosowanie baśni do potrzeb polskiego odbiorcy, m.in. redukowano zakończenia, w których dochodziło do ukarania złych bohaterów (nierzadko w sposób brutalny).

3. Jakie są najbardziej znane baśnie braci Grimm?

Bajki braci Grimm są utworami o charakterze uniwersalnym. Ukazują ponadczasowe prawdy moralne oraz egzystencjalne. Jednocześnie znacznie wzbogacają proces wychowania oraz sprzyjają skupianiu uwagi. Kształtują postawy w rozumieniu integralnych wartości: piękna, dobra, miłości czy przyjaźni.

Niemal każdy tytuł baśni braci Grimm daje możliwość poznania czegoś nowego. Poszerza horyzonty, rozwija wyobraźnię i mowę. Wiele z nich zachęca też do zabawy w teatr oraz inscenizowania literatury dziecięcej.

Baśnie braci Grimm mają też znaczenie terapeutyczne. Pojawiają się tam problemy takie jak porzucenie czy umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami losu (jak choćnby w przypadku „Jasia i Małgosi”).