Trąba powietrzna. Czym jest, jak powstaje?
Trąba powietrzna to wirująca gwałtownie kolumna powietrza, będąca jednocześnie w kontakcie z powierzchnią ziemi lub wody i podstawą chmury burzowej. Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Zjawiska pogodowe, takie jak trąba powietrzna poznajemy na lekcjach geografii w szkole podstawowej. Jak powstaje trąba powietrzna? Jakie są jej skutki? Co jeszcze warto o niej wiedzieć?
1. Co to jest trąba powietrzna?
Trąba powietrzna (inaczej nazywana tornadem) jest wirującą gwałtownie kolumną powietrza, występującą najczęściej w formie leja, choć jego obecność nie jest konieczna, aby określić w ten sposób to zjawisko. Trąba powietrzna pozostaje w kontakcie z powierzchnią wody lub ziemi oraz z podstawą chmury burzowej (cumulonimbusa).
Średnia prędkość wiatru tornada wynosi do 180 km/h, lej zaś osiąga średnicę 80 m; zjawisko to może przejść kilka kilometrów.
Trąby powietrzne mogą mieć różne natężenie, od słabszych po niezwykle mocne. Największe zaobserwowane dotychczas tornado powstało w 2013 roku w Oklahomie, osiągając rekordową prędkość wiatru 541 km/h i średnicę o wymiarach 4,2 km.
2. Gdzie występują trąby powietrzne?
Tornada powstają na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, choć najlepiej znają je mieszkańcy Stanów Zjednoczonych. To właśnie w USA trąby powietrzne powstają najczęściej na świecie - około 1200 rocznie, głównie w centralnych stanach, takich jak Oklahoma i Teksas. Ten rejon nazywany jest potocznie Aleją Tornad i rozciąga się od południa USA na północ.
Najczęściej pojawiają się wiosną, najrzadziej w zimie. Zwykle powstają po południu, gdy słońce dobrze ogrzało już ziemię i powietrze, choć mogą pojawić się o każdej porze dnia.
3. Jak powstaje trąba powietrzna?
Trąba powietrzna powstaje po zetknięciu się mas ciepłego i zimnego powietrza. Cieplejsze unosi się w górę, tworząc prąd wstępujący. Jeśli będzie on wystarczająco silny, obróci poziomy ruch powietrza w kierunku pionowym, przez co powietrze znajdujące się w chmurze zaczyna wirować, przekształcając się w mezocyklon.
W ten sposób chmura zasysa ciepłe powietrze spod siebie, dzięki czemu rośnie w siłę. Po jakimś czasie wirujące krople wody z wilgotnego powietrza mezocyklonu formują chmurę - lej. Gdy osiągnie odpowiednie rozmiary i dotknie ziemi, powstaje trąba powietrzna.
Najgroźniejsze tornada to te, które powstają z superkomórek burzowych. To najgroźniejszy typ chmur burzowych, które przynoszą silny wiatr, ulewy, grad lub właśnie trąby powietrzne. Superkomórki burzowe wyróżniają się poza rozmiarem również tym, że w ich wnętrzu powietrze wprawiane jest w ruch wirowy wskutek dużej różnicy w kierunku oraz prędkości wiatru.
4. Jakie są skutki trąb powietrznych?
Zniszczenia powstałe w wyniku działania tornad zależne są od ich siły, która określana jest w skali Fujita, od EF0 do EF5.
Około 2/3 trąb powietrznych występujących w USA to tornada EF0 i EF1. Tego typu tornada mogą zbić szybę w oknie, zniszczyć dach lub też połamać gałęzie, jednak dobrze zbudowane konstrukcje pozostaną nienaruszone.
Trąby powietrzne o najsilniejszej mocy EF5 osiągają prędkość wiatru powyżej 322 km/h. Ich sił może wyrwać dom z fundamentów, zrównać z ziemią większe budynki, także te zbudowane z żelbetu. Tornada o tej sile mogą przenosić wielotonowe pojazdy o wiele kilometrów, zrywać asfalt z dróg czy deformować wieżowce.
Chociaż tornada o tej skali klasyfikowane są niezwykle rzadko i stanowią jedynie ułamek procenta wszystkich tego typu zjawisk pogodowych, odpowiadają za mnóstwo ofiar liczonych w setkach, a nawet tysiącach.
Najbardziej śmiercionośne tornado powstało w 1989 roku w Bangladeszu. W jego wyniku zginęło ponad 1300 osób, zaś 12 000 zostało rannych.
Najsilniejsza trąba powietrzna w Polsce do tej pory miała miejsce w 2008 roku obok Strzelców Opolskich. Jej siła określona była w skali Fujity jako EF4, jej prędkość wiatru osiągała 330 km/h. W jej wyniku wiatr niszczył całe piętra bloków i unosił w powietrze samochody. Było to jedno z najsilniejszych tornad w Europie w ostatnich latach i pierwsze o takiej sile w Polsce.
