Styl romański. Cechy charakterystyczne dla romanizmu, budowle w Polsce
Styl romański ukształtował się w Europie Zachodniej w sztukach plastycznych XI - XIII wieku. Wyrósł na bazie antyku oraz doświadczeń sztuki ottońskiej, karolińskiej i bizantyjskiej. Był pierwszym europejskim stylem w sztuce i architekturze, który dotarł także do Polski. Romanizm związany był z działalnością Kościoła Katolickiego i dlatego też jest szczególnie widoczny w sztuce sakralnej. Jakie cechy są charakterystyczne dla stylu romańskiego?
1. Czym charakteryzuje się styl romański?
Romanizm, tak jak cała sztuka średniowieczna, był sztuką anonimową. Każdy, kto ją tworzył: malarz, rzeźbiarz, architekt, robił to ku chwale Boga, nie dla własnej sławy i rozgłosu, stąd też dzieła te nie były podpisywane.
Styl romański rozwinął się głównie we Francji i Włoszech, a wraz z chrześcijaństwem dotarł również do Polski. Pretekstem do sprowadzania z zachodu twórców i dzieł sztuki romańskiej oraz budowania nowych kościołów był chrzest Mieszka I.
Sztuka romańska wiązała się przede wszystkim z kościołem, pełniącym w tym okresie ważną funkcją społeczną. Obok monarchów i bogatego rycerstwa był głównym fundatorem budowli oraz dzieł sztuki w tym okresie.
2. Cechy stylu romańskiego
W architekturze styl romański to przede wszystkim budowle sakralne, takie jak klasztory, kościoły i baptysteria oraz świeckie, jak warownie i zamki.
Charakteryzuje się ciężką bryłą o potężnych murach i małych oknach. Taki układ miał chronić przed najazdem wroga, charakter obronny zaś dotyczył zarówno budowli sakralnych, jak i świeckich.
Budowle te budowane były na wzgórzach, na których z murów obronnych i baszt można było obserwować działania wrogich wojsk, a które utrudniały dostęp do warowni.
Jakie są główne cechy stylu romańskiego, który łączy budowle we wszystkich krajach europejskich?
- budowle z kamienia;
- liczne powiązania z chrześcijaństwem;
- blokowe formy brył budowli;
- formy architektoniczne stosowane w romanizmie: odmiany głowicy kostkowej, uformowane z przenikania kuli i sześcianu oraz łuk półkolisty;
- biforia i triforia;
- wyraźnie wyodrębnione elementy budowli;
- małe okna;
- grube mury.
3. Kościoły w stylu romańskim
Kościoły w stylu romańskim budowano na planie krzyża łacińskiego. Charakteryzowały się długim trójdzielnym korpusem (jedna główna nawa i dwie boczne), który był przecięty transeptem (nawą poprzeczną). Nawa główna za prezbiterium zakończona była zwykle półokrągłą absydą.
Kościoły w średniowieczu budowane były tak, by prezbiterium było umiejscowione na wschodzie. Na skrzyżowaniu naw lub obok jednej z nich zwykle powstawała wieża kościelna.
W przeciwieństwie do budowli gotyckich, sklepienia budowli w romanizmie były kolebkowe: krzyżowe lub półokrągłe, niskie i wymagające solidnego podparcia, którymi były zwykle kolumny połączone półokrągłymi łukami, umiejscowionymi wzdłuż nawy.
Innym planem kościołów romańskich była tzw. rotunda.
4. Malarstwo i rzeźba w stylu romańskim
Cała średniowieczna sztuka przesiąknięta była religijnością. Malowidła i rzeźby tworzone były z myślą o dekorowaniu i wyposażeniu kościołów, komnat lub kaplic zamkowych. Sztuka miała stanowić dla nieczytających i niepiśmiennych coś w rodzaju Biblii - przedstawiać wydarzenia chrześcijańskie i uczyć prawd wiary.
Portale w stylu romańskim zdobione były tympanonami, w których umieszczano wizerunki Jezusa, Maryi lub poszczególnych scen z Biblii. Rzeźby oraz płaskorzeźby zdobiły także ołtarze drewniane lub kamienne, a czasem kolumny.
Malarstwo w sztuce romańskiej było głównie ścienne. Malowidła powstawały na murach kościołów, zdobiły też ściany zamków i innych budowli. Tematyka fresków nie odbiegała od stylu i opierała się na Biblii. W okresie tym nie była znana perspektywa, postacie są zatem płaskie i pozbawione głębi.
Osobnym fragmentem malarstwa tego okresu są miniatury - ilustracje ksiąg, które były wtedy pisane oraz zdobione ręcznie przez iluminatorów (rolę tę pełnili zwykle mnisi). Wyjątkowymi rysunkami zdobiono także pierwsze litery, które rozpoczynały tekst (Inicjały).
5. Styl romański w Polsce
Na terenach średniowiecznej Polski kościoły przyjmowały formę wieży warownej. W pobliżu często budowano wały, by wzmocnić ważniejsze miejsce grodu.
Wśród najlepiej znanych budowli romańskich w Polsce możemy wymienić:
- Kościół Św. Andrzeja w Krakowie;
- Archikolegiatę w Tumie pod Łęczycą;
- Kościół Św.Jakuba w Sandomierzu;
- Kościół Św. Andrzeja w Szprotawie;
- Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu.
