Stawonogi - czym są, jakie jest znaczenie stawonogów w przyrodzie?
Stawonogi to najliczniejsza grupa zwierząt na Ziemi. Swoją nazwę zawdzięczają charakterystycznym dla wszystkich przedstawicieli tego gatunku wyrostkom, których odnogi połączone są stawami. Zamieszkują wszystkie środowiska, które nadają się do życia dzięki ich ogromnym zdolnościom przystosowawczym. Co to są stawonogi? Czym odżywiają się stawonogi? Jakie jest znaczenie stawonogów w przyrodzie? Co powinien wiedzieć o nich każdy uczeń?
1. Czym są stawonogi?
Stawonogi (Arthropoda) jest to typ bezkręgowców, które charakteryzują się ciałem zbudowanym z segmentów połączonych stawami. Jest to najliczniejsza grupa zwierząt, biorąc pod uwagę liczbę gatunków.
Do tej pory opisano około milion gatunków stawonogów, z czego największą liczbę stanowią owady - około 950 tys. gatunków. Każdego roku odkrywane są nowe ich gatunki, przede wszystkim wśród pajęczaków.
Stawonogi prawdopodobnie pojawiły się we wczesnym kambrze - na ten okres wskazują najstarsze odnalezione skamieniałości, na których zidentyfikowano ślady odnóży. Najprawdopodobniej stawonogi pochodzą od pierwotnych form pierścienic.
2. W jakim środowisku żyją stawonogi?
Stawonogi żyją w każdym możliwym środowisku, od głębin morskich do szczytów gór. Jest to możliwe dzięki licznym przystosowaniom biologicznym, fizjologicznym, anatomicznym oraz dużej rozrodczości.
Wiele stawonogów jest zdolnych do diapauzy - obniżenia poziomu metabolizmu, dzięki czemu są w stanie przetrwać niekorzystne warunki panujące w środowisku.
Długość życia stawonogów jest bardzo różna. Niektóre są w stanie przetrwać kilka dni, a inne, np. kraby mogą żyć nawet 35 lat. Według japońskich naukowców krab pacyficzny może dożyć nawet 100 lat, choć nie zostało to udowodnione.
3. Jakie zwierzęta to stawonogi?
Stawonogi dzielimy na:
- pajęczaki (np. pająki, skorpiony, kleszcze);
- skorupiaki (np. stonogi, raki, kraby);
- owady (np. mrówki, chrząszcze, pszczoły).
4. Główne cechy stawonogów
Tym, co wyróżnia stawonogi jest:
- posiadanie chitynowego pancerza lub oskórka;
- heteronomiczna segmentacja ciała (zespolenia segmentów w tagmy);
- występowanie członowatych, parzystych odnóży - przednie pary przekształcone są często w narządy gębowe;
- brak wora powłokowego, zróżnicowanie mięśni w zespoły (jedynie mięśnie poprzecznie prążkowane);
- szkielet zewnętrzny, utworzony z płytek ruchomo ze sobą połączonych (jest miejsce zaczepu mięśni, chroni ciało stawonoga);
- występowanie larw w rozwoju osobniczym - stawonogi linieją podczas wzrostu.
5. Jak się odżywiają stawonogi?
Układ pokarmowy u stawonogów jest podobny do budowy pierścienic - w każdym przypadku składa się z trzech odcinków:
- jelita przedniego;
- jelita środkowego;
- jelita tylnego.
Jelita przednie i tylne wyściełane są kutykulą, przez co nie mogą w nich zachodzić procesy trawienia i wchłaniania - te mogą zachodzić jedynie w jelicie środkowym.
Otwór gębowy stawonogów otoczony jest narządami gębowymi, które umożliwiają stawonogom m.in. pobieranie i mechaniczne rozdrabnianie pokarmu.
Stawonogi, które odżywiają się pokarmem płynnym (np. owady krwiopijne, pajęczaki), charakteryzują się umięśnioną gardzielą ssącą i żołądkiem ssącym.
Żołądek skorupiaków dzieli się na dwie części:
- rozdrabniającą pokarm poprzez chitynowe listewki;
- trawiącą, do której ujście ma gruczoł wątrobowo - trzustkowy.
W przypadku pajęczaków ma miejsce trawienie zewnętrzne, a następnie zasysanie nadtrawionych części ofiary.
U owadów zachodzi duża modyfikacja aparatu gębowego.
6. Znaczenie stawonogów
Stawonogi pełnią ważne funkcje w przyrodzie. Zarówno na lądzie, jak i w morzach stanowią istotny składnik każdego środowiska. Stanowią pożywienie dla wielu zwierząt, a jednocześnie same także żywią się innymi organizmami.
Odgrywają ogromną rolę w procesie rozkładu martwej materii organicznej - oczyszczają w ten sposób powierzchnię ziemi z butwiejących roślin i padliny.
Warto zwrócić szczególną uwagę na owady. Ze względu na ich ilość w przyrodzie, są one najważniejszym konsumentem roślin. Owady żywiące się roślinami spożywają owoce, kwiaty, liście, łodygi, nasiona i korzenie. Same one zaś stanowią pokarm dla wielu gatunków drapieżnych owadów, pająków i kręgowców.
Owady to zapylacze. Ogromna ilość gatunków roślin kwiatowych (także tych uprawianych przez człowieka), zapylana jest właśnie przez nie. Korzyści, jakie płyną z zapylania kwiatów przez pszczoły są dużo wieksze niż wartość uzyskiwanego przy okazji wosku, miodu i innych produktów od nich pochodzących.
Warto zwrócić uwagę także na mrówki, które zbierają nasiona, którymi się żywią. Jakąś część z nich gubią, co powoduje ich rozsiewanie.
Owady wykorzystywane są także np. produkcji tkanin. Jedwabniki wytwarzają kokony, zbudowane z mocnej, cieniutkiej, pojedynczej nitki, która stanowi surowiec do produkcji jedwabiu.
