Skamieniałości. Jakie jest ich znaczenie?
Skamieniałości to zachowane do naszych czasów szczątki dawnych roślin i zwierząt, a także ślady ich aktywności życiowej. Proces przechodzenia organizmu żywego w skamieniałość nazywamy fosylizacją, a studiowanie procesów, które prowaza do powstawania skamieniałości zajmuje się gałąź paleontologii - tafonomia. Sprzed ilu lat pochodzą najstarsze skamieniałości? Jakie są ich rodzaje?
1. Historia badań skamieniałości
Ludzkość gromadzi skamieniałości od zawsze. Były one jednym z wczesnych źródeł danych leżących u podstaw badań ewolucji i w dalszym ciągu ma ogromne znaczenie przy poznawaniu historii życia na naszej planecie. Naukowcy badają je, by lepiej zrozumieć proces ewolucji oraz kierunki przemian poszczególnych gatunków.
Zgromadzone dowody wskazują na korzystanie ze skamieniałości już przez Neandertalczyków, dla których stanowiły one ozdoby. Starożytne cywilizacje Egiptu, Grecji czy Rzymu zbierali je w różnych celach.
W Europie, Azji, Afryce czy Ameryce Północnej skamieniałości wykorzystywano głównie do obrzędów religijnych. W historii współczesnej dopiero wskazano na historyczne pochodzenie skamieniałości od żyjących wcześniej organizmów żywych. W następnych badania nad skamielinami nabrały tempa, a przy zastosowaniu nowoczesnego sprzętu zyskały także na wartości.
2. Czym są skamieniałości?
Skamieniałości, skamieliny to zachowane w skałach szczątki organizmów kiedyś żywych, a także ślady ich życiowej aktywności. W ten sposób określa się organizmy, które w takiej formie mają ponad 10 tysięcy lat. Najstarsze okazy datowane są na okres sprzed 3,48 miliarda do nawet 4,1 miliarda lat wstecz.
3. Jak powstają skamieniałości?
Skamieniałości powstają wskutek procesu fosylizacji. Zwykle procesowi temu ulegają jedynie części szkieletowe. Fosylizacja zachodzi w wyniku zastąpienia pierwotnej substnacji budującej twarde części organizmu innymi związkami mineralnymi, np. węglanem wapnia, krzemionką, syderytem, pirytem, fosforanami czy syderytem.
Gdy części te są zbudowane ze stabilnych substancji, np. krzemionki czy kalcytu, zachowują się one czasem bez żadnych zniekształceń.
4. Rodzaje skamieniałości
Wyróżniamy:
- skamieniałości wskaźnikowe (strefowe, przewodnie);
- skamieniałości śladowe;
- mikroskamieniałości;
- skamieniałości form przejściowych;
- drewno kopalne;
- żywica kopalna;
- skamieniałości chemiczne;
- szczątki subfosylne.
5. Jakie jest znaczenie skamieniałości?
Dzięki skamieniałościom dowiadujemy się o wyglądzie flory i fauny w minionych latach. Są również podstawowym źródłem informacji o klimacie oraz środowisku tych epok, ponieważ niektóre organizmy żyły w określonych warunkach (np. koralowce rafotwórcze żyją jedynie w płytkich i ciepłych wodach morskich).
Mnóstwo grup skamielin stanowi podstawę datowań skał osadowych, stając się tym samym podstawą podziału czasu geologicznego na jednostki chronostratygraficzne. Duże nagromadzenie skamieniałości skutkuje ich skałotwórczym znaczenie. Na podstawie skamieniałości z różnych okresów jednej grupy organizmów możemy prześledzić jej ewolucję.
W niektórych przypadkach stosujemy pojęcie żywej skamieliny na określenie współcześnie żyjących taksonów, które w obecnych czasach są nieliczne i słabo zróżnicowane gatunkowo, dawniej zaś były znacznie lepiej rozwinięte.
