Mowa zależna i niezależna
Jednym z tematów w zakresie składni jest mowa zależna i niezależna. Ich wspólnym elementem jest przytaczanie cudzej wypowiedzi, jednak sposób tej wypowiedzi jest różny. Na czym polega?
Gramatyka języka polskiego jest dość skomplikowana. Wielu uczniów to właśnie jej obawia się najbardziej. Jednym z trudniejszych zagadnień jest mowa zależna i niezależna oraz związane z nimi zasady interpunkcji.
1. Mowa zależna i niezależna, czyli od czego to zależy?
Z mową niezależną spotykamy się zarówno w mowie potocznej, jak i w literaturze. Jest też obecna w zapisie dialogu lub w transkrypcji dyskusji.
Mową niezależną nazywamy dosłowne przytoczenie czyjeś lub własnej wypowiedzi, któremu towarzyszy zdanie wprowadzające, np. Kinga zapytała mamę: "Mogę jechać na kolonie w góry?", "Nie możesz iść sama do sklepu" - powiedział tata.
Zdanie w mowie niezależnej zbudowane jest ze zdania wprowadzającego oraz wprowadzanego. Pierwsze z nich informuje, kto wypowiada przytoczone słowa. Z kolei zdanie wprowadzane to przytoczenie własnych lub cudzych słów.
Zauważ, że w mowie niezależnej zdania nie są ze sobą połączone składniowo. To jakby dwie odrębne wypowiedzi, które łączy jedynie treść.
W przypadku mowy zależnej wypowiedź jest przytaczana nie dosłownie, lecz w postaci zdania podrzędnego dopełnieniowego, które zaczyna się od spójników żeby, że lub od partykuły czy. W zdaniu nadrzędnym orzeczeniem jest najcześciej czasownik, który wskazuje na mówienie, twierdzenie, prośbę lub pytanie, np. Mama zapytała mnie, czy po lekcjach pojadę z nią do babci. W szkole ogłoszono, że od przyszłego tygodnia będziemy uczyć się zdalnie.
Mowa zależna jest stosowana m.in. w sprawozdaniach.
2. Mowa zależna i niezależna w kontekście reguł interpunkcyjnych i ortograficznych
Zapisanie cudzej wypowiedzi związane jest z koniecznością przestrzegania określonych reguł interpunkcyjnych i ortograficznych. Najważniejsze z nich to:
- po zdaniu wprowadzajacym stawiamy dwukropek, np. Nauczyciel poprosił uczniów: "Otwórzcie książki na stronie ósmej",
- zdanie wprowadzane ujmujemy w cudzysłów, np. Asia zapytała: "Wpadniesz do mnie po pracy?",
- kiedy stosujemy dialog, zdanie wprowadzane zapisujemy od nowego wiersza i wyodrębniamy myślnikami,
- zdania wprowadzające, które następują po wypowiedzi, zaczynamy małą literą,
- w mowie zależnej zdanie pozbawione jest tonu emocjonalnego, stąd nie stosuje się wykrzyknika.
