Mezopotamia. Kraina pierwszych cywilizacji

Mezopotamia to starożytna kraina położona na Bliskim Wschodzie, w dorzeczu Tygrysu i Eufratu. Na jej obszarze w starożytności udało się stworzyć pismo klinowe, zapoczątkować podstawy astronomii, matematyki i geometrii, to tu rozwijał się szereg kultur, państw oraz imperiów. Warto powtórzyć wiadomości, które wiemy na jej temat z lekcji historii, ponieważ w Mezopotamii powstała pierwsza na świecie cywilizacja.

1. Mezopotamia - kiedy powstała?

Pierwsze ludzkie ślady z terenów Mezopotamii pochodzą sprzed 100 tys. lat, z ery paleozoicznej, choć najwięcej pochodzi z końcowej fazy tego okresu. Ślady obecności człowieka odkryto m.in. w jaskini Szanidar (dzisiejszy Irak) sprzed 50 - 44 tys. lat.

Pierwsze stałe osady pojawiły się na tym obszarze od VII do V tysiąclecia p.n.e. Były niewielkie i typowo rolnicze. Zwykle znajdowały się nad rzeką, która zapewniała wodę do nawadniania pól oraz ułatwiała wymianę handlową.

W połowie IV tysiąclecia na terenie Mezopotamii zaczęły powstawać pierwsze miasta. Prawdopodobną tego przyczyną była zmiana klimatu na bardziej suchy, przez co ludzie przemieszczali się do dolin rzek i innych miejsc sprzyjających uprawom.

Zobacz film: "Cyfrowe drogowskazy ze Stacją Galaxy i Samsung: część 3"

Pojawiła się konieczność budowy systemów nawadniających, co wpłynęło na powstawanie państwa - była to praca, do której trzeba było zaangażować duże grupy ludzi, a następnie ich nadzorować. Dodatkowo systemy te musiały być konserwowane, aby mogły sprawnie i skutecznie działać.

2. Gdzie leżała Mezopotamia?

Kraina ta znajdowała się w dorzeczu Eufratu i Tygrysu, jej obszar rozciągał się od północnej Syrii po Zatokę Perską oraz od Iranu po Arabię. Można umieścić ją w trójkącie: Aleppo, jezioro Urmia i ujście rzeki Szatt al-Arab znajdująca się na południu Zatoka Perska.

Tygrys i Eufrat wylewały mułem, który w sposób naturalny nawoził uprawy, dlatego warunki te były idealne do rozwoju cywilizacji. Dzięki bliskości rzek możliwe było stworzenie systemu kanałów nawadniających pola, tak więc rozwój i ich kontrola były niezwykle ważne dla ludności Mezopotamii.

Duże miasta w większości położone były w dorzeczu Eurfatu, Rzeka Tygrys była eksploatowana znacząco mniej.

3. Cywilizacja Sumerów

Mezopotamia była miejscem pierwszych cywilizacji, m.in. państwa Sumerów, Babilonii oraz Asyrii. Najwięcej wniosła kultura sumeryjska. Sumerowie zamieszkali w Mezopotamii około 3000 lat p.n.e., prawdopodobnie byli ludem napływowym.

W III tysiącleciu przed Chrystusem Sumerowie wynaleźli pismo klinowe, co bardzo przyspieszyło rozwój ich kultury.

3.1. Mitologia sumeryjska

Sumerowie wyznawali wielobóstwo (politeizm). Ponadto w ich mitach widać dużą zależność ludzi od wody.

Jak powstał świat wg. Sumerów? Mit o stworzeniu świata mówi, że był on początkowo kręgiem otoczonym górami, które go trzymały, unosił się na Apsu, które łącząc się z Tiamat spowodowały narodziny Mummu, Lakhmu i Lakhami. Te z kolei zrodziły Anu i Ki, z których zrodzili się bogowie Enki i Enlil, Igigich (bóstwo nieba) oraz Anunaki (bóstwo zmarłych).

Tiamat i Apsu mieli zamiar zabić swoje boskie dzieci, jednak Enki porwał Apsu i Mummu. Tiamat urodziła potwory, które miały jej pilnować, ale ostatecznie Tiamat i jej dzieci zostały pokonane przez Marduka, który został bogiem słońca i twórcą człowieka. Enki został ojcem pierwszego człowieka, Adapy.

Władza w kraju pochodziła od bogów, a każde miasto miało swojego boskiego opiekuna. Co roku odbywały się w każdym z nich uroczystości z okazji małżeństwa króla i kapłanki, reprezentującej bóstwo danego miasta. Władza kapłańska zmniejszyła się dopiero, gdy potęgą stał się Babilon - wtedy bogowie dostali nowe role, a swoje despotyczne rządy rozpoczęli Asyryjczycy.

3.2. Kultura sumeryjska

Podczas panowania kultury sumeryjskiej powstało pierwsze na świecie dzieło literackie. Był to wierszowany epos w dwunastu księgach o Gilgameszu (Epos o Gilgameszu). Jego powstanie datuje się na około 2300 - 2200 r. p.n.e.

Głównym bohaterem jest tytułowy Gilgamesz, władca miasta Uruk, będący w 2/3 bogiem i 1/3 człowiekiem. Bogowie nasyłają na niego ulepionego przez nich z gliny praczłowieka Endiku, jednak mimo początkowej wrogości bohaterowie zaprzyjaźniają się, razem dokonując wielkich czynów.

Gilgamesz stara się zdobyć w krainie zmarłych środek na nieśmiertelność dla przyjaciela, jednak nie udaje mu się to i Enkidu umiera, Gilgamesz zaś wyprawia my wspaniały pogrzeb.

4. Cywilizacja babilońska

Ważny wkład w kulturę oraz literaturę europejską miała także kultura babilońska, która również stworzyła własne dzieła literackie. Do najbardziej znanych należy m.in. opis stworzenia świata według Babilończyków, zapisany na siedmiu tabliczkach jako epos Enuma elisz.

5. Największe osiągnięcia ludów Mezopotamii

Jest to m.in.:

• wynalezienie pisma;
• rozwój medycyny, matematyki i astronomii;
• stworzenie systemu dziesiętnego i sześćdziesiętnego w matematyce;
• rozwój systemów irygacyjnych;
• opracowanie kalendarza oraz systemów miar i wag;
• wynalezienie zegara słonecznego i podział czasu na jednostki;
• wynalezienie brązu.