Koszyczek wielkanocny. Jak jest jego historia, co do niego włożyć?
Koszyczek wielkanocny (święconka) jest obowiązkowym elementem Świąt Wielkanocnych. Według tradycji w Wielką Sobotę święcimy w nim pokarmy, coraz częściej też staje się on również ozdobą domu na Wielkanoc. Jaka jest historia święcenia pokarmów i co wkładamy do koszyczka wielkanocnego?
1. Skąd wziął się zwyczaj święcenia pokarmów?
Zwyczaj święcenia pokarmów w Wielką Sobotę znany jest w Polsce od wieków. Jednak na zachodzie Polski, na terenach, które znalazły się w niej po II wojnie światowej, był niemal zupełnie nieznany.
Przed 1945 rokiem na Kaszubach jedynie zamożniejsi przywozili w Wielką Sobotę końmi proboszcza, aby poświęcił świąteczną żywność. Na Śląsku również święcenie potraw wielkanocnych miało miejsce tylko u szlachty. W tym regionie kraju zwyczaj święcenia pokarmów upowszechnił się dopiero na przełomie 70. i 80. lat XX wieku, gdy dotarli do niego mieszkańcy Polski centralnej.
Skąd wzięła się tradycja wielkanocna zanoszenia pokarmów do święcenia? Źródeł można się doszukiwać już w wierzeniach pogańskich.
Już u przedchrześcijańskich Słowian czas równonocy wiosennej był okresem świątecznym, rozpoczynającym wegetację roślin, nowe życie. Święcenie pokarmów było związane z pogańskimi świętami, podziękowaniami i ofiarami - już w tamtym czasie przynoszenie jedzenia do święcenia miało swoją wartość.
Współcześnie znany zwyczaj święcenia koszyczków bezpośrednio wiąże się jednak z chrześcijańskimi obchodami Świąt Wielkanocnych. Dawniej to ksiądz przyjeżdżał do wsi i tam święcił pokarmy. Taki stan rzeczy obowiązywał aż do XVII/XVIII wieku. Gospodarze domów ustawiali stoły z białymi obrusami i na nich stawiali pokarmy do święcenia.
Zmiana nastąpiła pod koniec XVIII wieku - Księża przestali jeździć do gospodarstw, w wyznaczonym miejscu ustawiono stoły nakryte białymi obrusami i na nim stawiano pokarmy. Nie były to jednak małe koszyczki, jak ma to miejsce teraz, lecz duże kosze wiklinowe pełne jedzenia i przynoszono je na place, rynki, centralne miejsca.
Ciekawostką jest, że dawniej na wsiach zwyczaj nakazywał, aby po poświęceniu pokarmu obejść trzykrotnie dom, zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Praktyka ta miała na celu wypędzenie z domostwa złych mocy.
2. Jakie produkty umieszczamy w koszyczku wielkanocnym?
W przystrojonym bukszpanem koszyczku powinny znaleźć się:
- jajka;
- baranek;
- wędliny;
- chrzan;
- miód;
- pieprz;
- sól kuchenna;
- babka wielkanocna.
Do dekorowania i zapełniania koszyczka wielkanocnego warto zaprosić dziecko, aby poczuło klimat Wielkanocy i także miało swój udział w przygotowaniach świątecznych. Możemy poprosić pociechę, aby umieściła w nim niezbędne produkty. Dzięki temu maluch poczuje się ważny i potrzebny.
3. Święcenie koszyczków wielkanocnych na świecie
Tradycja święcenia koszyczków wielkanocnych nie tylko w Polsce jest praktykowana, ale także między innymi w południowej Austrii, na Słowenii czy w południowych Niemczech. W wielu miejscach święcenie to odbywa się nie wewnątrz, a na zewnątrz Kościoła.
Obrzęd ten sprawowany jest przez kapłana lub diakona, lub też przez ustanowionego lektora, będącego studentem seminarium duchownego.
