Empatia. Jak wytłumaczyć dziecku, co to jest?

Empatia to termin, który należy rozumieć jako proces psychologiczny związany z współodczuwaniem zachowań innych ludzi. Jego współczesne rozumienie pochodzi od Edwarda Titchenera, który przetłumaczył funkcjonujące na gruncie estetyki słowo Einfühlung na angielski termin „empathy”.

1. Co to jest empatia?

Empatia nie jest niczym nowym. To zjawisko znane już małpom człekokształtnym jeszcze przed pojawieniem się człowieka. Pozwalało ono reagować na zagrożenie, w jakim znalazł się inny osobnik, ale też opiekować się dziećmi i słabszymi.

Z czasem, wraz z rozwojem układu nerwowego, małpy człekokształtne zaczęły generować zachowania pomocowe, np. pocieszać lub przytulać członków swojej grupy.

Empatyczny człowiek współodczuwa stany emocjonalne drugiej osoby. Jest w stanie ocenić sytuację, w jakiej się znalazł i rozumie przyczyny, które wywołały określone emocje. Brak tej umiejętności prowadzi do obojętności i rodzi problemy w rozwiązywaniu konfliktów.

Brak empatii u dziecka może objawiać się trudnościami z rozumieniem emocji u innych i poprawnym reagowaniem na ich zachowanie i odczucia. Znakiem ostrzegawczym może być również niechęć do mówienia "przepraszam".

W takich sytuacjach, rodzice nierzadko zadają sobie pytanie, z czego wynika brak empatii u ich pociechy. Trudno jednak odpowiedzieć na to jednoznacznie. Nie bez znaczenia są czynniki genetyczne i środowiskowe. Jeśli nie wychowujemy dziecka w poczuciu odpowiedzialności za innych, ale też nie dajemy mu odczuć konsekwencji swoich zachowań, trudno, by kilkulatek rozumiał emocje innych (ale i swoje).

Empatia ma też swoje biologiczne uwarunkowania. Natura wyposażyła nasz mózg w tzw. neurony lustrzane. Są to komórki nerwowe, które uaktywniają się podczas wykonywania pewnej czynności albo obserwowania jej u innych. To dzięki nim właśnie możemy lepiej rozumieć drugą osobę.

2. Jak wytłumaczyć dziecku, co to jest empatia?

Trudno w sposób dosłowny wytłumaczyć małemu dziecku, co to znaczy być empatycznym. Ono w pierwszej kolejności obserwuje rodziców i starsze rodzeństwo. Widzi, jakie wykonujemy ruchy i jaka jest mimika naszej twarzy, i w ten sposób uczy się rozpoznawać emocje i się do nich dostosowywać. Słucha też, co mówimy do drugiej osoby. Z czasem zaczyna naśladować pewne schematy. W podobny do swoich bliskich sposób komunikuje się z innymi ludźmi, reaguje na ich zachowania i uczucia.

Sposobem na to, jak nauczyć dziecko empatii jest też czytanie książek, które pozwolą pokazać perspektywę drugiej osoby. Tu rewelacyjnie sprawdzi się propozycja czytelnicza Wydawnictwa Nasza Księgarnia.

"Feluś i Gucio poznają emocje", bo o tej książce mowa, to publikacja, która pokazuje, jakie uczucia budzą w nas różne sytuacje. Treść uzupełniają ilustracje, które przedstawiają uniwersalne dziecięce doświadczenia.

Scenki przedstawione w książce są typowe dla dziecięcego postrzegania świata. Ułatwiają tłumaczenie tego, co abstrakcyjne i trudne do opisania.

O empatii można też rozmawiać z dzieckiem, posiłkując się inną książką z serii: "Feluś i Gucio wiedzą, jak się zachować". Znajdziemy w niej treści i ilustracje odnoszące się do tego, jakich reguł powinniśmy przestrzegać i jak wpływa to na inne osoby. Czytając książkę, warto pytać przedszkolaków, np. o to, dlaczego trzeba zachowywać się cicho oraz należy mówić "proszę" i "przepraszam".

3. Empatia – ćwiczenia dla dzieci

• Wzmacniaj naturalne zachowania dziecka. Kiedy widzi, że jesteś smutna, pozwól się przytulić i się o siebie zatroszczyć.
• Odgrywajcie scenki z życia codziennego, które będą uwzględniać emocje i zachowania każdego z uczestników zdarzenia.
• Naucz dziecko nazwać to, co przeżywa.
• Staraj się być życzliwa dla ludzi. Twoje dziecko obserwuje cię w codziennych sytuacjach i będzie cię naśladować.

Starszym dzieciom pomóc może książka "Empatia. 48 ćwiczeń, które nauczą dziecko wyrażać swoje emocje, rozumieć innych i dbać o relacje". Jej autorka, Hiedi France, opracowała przewodnik dla najmłodszych i ich rodziców, który nauczy ich pielęgnować przyjaźnie, poprawić relacje z bliskimi czy zmieniać świat na lepsze. W książce znajdziemy mnóstwo wciągających gier i zabaw oraz podpowiedzi, jak współpracować w grupie, okazywać innym troskę i życzliwość, aktywnie słuchać oraz wyrażać swoje emocje.