Układ oddechowy człowieka - budowa i funkcje
Układ oddechowy człowieka odpowiada za sprawną wymianę gazową, czyli za dostarczanie odżywczego tlenu do krwiobiegu oraz za odprowadzanie poza ustrój dwutlenku węgla. Składa się z dolnych i górnych dróg oddechowych oraz płuc - głównego narządu oddechowego. O budowie układu oddechowego uczymy się w szkole na lekcjach biologii. Jakie narządy należą do układu oddechowego? Jakie są funkcje tego układu? Oto najważniejsze informacje.
1. Budowa układu oddechowego u człowieka
Układ oddechowy człowieka zbudowany jest z części dolnej oraz górnej. Zbudowane są w następujący sposób.
1.1. Górne drogi oddechowe
Górne drogi oddechowe to:
- jama nosowa;
- gardło;
- przedsionek krtani.
W jamie nosowej wyróżniamy dwie części, oddzielone przegrodą nosową, zbudowaną z części chrzęstnej i kostnej. Przewody nosowe połączone są z zatokami przynosowymi, do których należą zatoki szczękowe, czołowe, klinowe, a także komórki sitowe.
Od zewnątrz jama nosowa ograniczona jest nozdrzami przednimi, od wewnątrz łączy się z gardłem przez nozdrza tylne. Wyściełana jest błoną śluzową, jest także obficie unerwiona i ukrwiona. Znajdują się w tym miejscu również gałęzie tętnicy szczękowej i ocznej. Odpowiadają one za zaopatrzenie w krew części zewnętrznej nosa oraz części twarzy.
Do jamy nosowej uchodzi również nerw szczękowy i oczny, dzięki którym odczuwamy ból, dotyk oraz ucisk.
Do górnej części należy także przedsionek krtani oraz kieszonki krtaniowe.
1.2. Dolne drogi oddechowe
Dolne drogi oddechowe to:
- krtań (od fałdów głosowych);
- tchawica;
- dwa oskrzela główne;
- wewnątrzpłucne drzewo oskrzelowe;
- płuca.
Krtań jest elementem układu oddechowego, a jednocześnie narządem głosu. Zbudowana jest z dużej ilości ruchomych chrząstek. Charakterystyczna chrząstka tarczowata, która występuje u mężczyzn, uwidacznia się na szyi jako tzw. jabłko Adama.
Najważniejszą częścią tego narządu jest chrząstka nagłośnieniowa - nagłośnia, ponieważ otwiera i zamyka drogę do kolejnych części dróg oddechowych, działając na zasadzie zastawki.
Następnym elementem dolnych dróg oddechowych jest tchawica, która łączy krtań z oskrzelami. Zbudowana jest z podkowiastych chrząstek, uniemożliwiającym jej zapadanie się.
Wyściełana jest nabłonkiem migawkowym, który za pomocą ruchów rzęsek oczyszcza kanał z zanieczyszczeń. Podczas kaszlu ewentualne ciała obce wypychane są tam do gardła i stamtąd przedostają się do przewodu pokarmowego lub do jamy ustnej, aby opuścić organizm.
Tchawica rozgałęzia się na dwa oskrzela, drzewo oskrzelowe powstaje zaś z rozgałęzionych na płuca oskrzela - system kanalików, przez które do pęcherzyków płucnych trafia oczyszczone powietrze.
Głównym narządem układu oddechowego są płuca, które odpowiadają za wymianę gazową. Prawe płuco składa się z trzech płatów, lewe z dwóch. Znajdują się w klatce piersiowej, które są chronione przed uszkodzeniami przez żebra. Od wewnątrz chroni je opłucna - cienka, zbudowana z dwóch warstw błona (opłucna płucna i opłucna ścienna).
W jamie opłucnej znajduje się mała ilość płynu surowiczego, dzięki czemu mechaniczne bodźce są amortyzowane i nie wpływają na pracę narządu. Dodatkowo płyn ten nawilża powierzchnię płuc i chroni je przed uszkodzeniami w czasie oddychania.
2. Układ oddechowy - przepona jako mięsień wspomagający
Narządem wspomagającym pracę układu oddechowego jest przepona - płaski, poprzecznie prążkowany mięsie, który oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej i jest uwypuklony do góry. Porusza się bez udziału człowieka w czasie oddychania.
Dzięki przeponie kształt oraz objętość klatki piersiowej ulega niewielkiej zmianie, co umożliwia pomieszczenie lub usunięcie powietrza z płuc. Przepona reguluje także ciśnienie w organizmie.
Zbudowana jest z nerwu przeponowego, posiadającego włókna czuciowe i ruchowe. Narząd ten zaopatrywany jest przez tętnicę piersiową wewnętrzną, aortę brzuszną i piersiową.
3. Funkcje układu oddechowego
Podstawową funkcją układu oddechowego jest sprawne pobieranie i transport gazów oddechowych: tlenu i dwutlenku węgla oraz wymianę gazową, co jest czynnością niezbędną do podtrzymania czynności życiowych.
Inne funkcje układu oddechowego to:
- oczyszczanie powietrza;
- nawilżanie powietrza;
- ogrzewanie powietrza.
Podczas wdechu początkowo powietrze trafia do jamy nosowej lub gardła, po czym w niedługim czasie dociera do pęcherzyków płucnych. W pęcherzykach tych ma miejsce wymiana gazowa - tlen przedostaje się do cienkich naczyń włosowatych, po czym razem z krwią jest transportowany do każdej komórki ciała. Pęcherzyki te jednocześnie odbierają z krwiobiegu dwutlenek węgla.
