Recenzja książek Thomasa B. Brazeltona i Joshuy D. Sparrowa "Rozwój dziecka 0-3" oraz "Rozwój dziecka 3-6"

Dziewięć miesięcy to bardzo długi odcinek czasu, w czasie którego przyszli rodzice z niecierpliwością oczekują na przyjście na świat swojego potomka. Jednocześnie są to niesamowicie krótkie miesiące, które muszą wystarczyć małżeństwu na przygotowanie się do rodzicielstwa. W tym trudnym dla nich okresie z każdej strony są bombardowani licznymi radami, wskazówkami i złotymi myślami odnoszącymi się do wychowywania dzieci. Bardzo ciężko wybrać wartościową pomoc w gąszczu nakazów, zakazów i podpowiedzi ‒ szczególnie gdy nie ma się doświadczenia. Poradniki Brazeltona i Sparrowa są jednymi z najlepszych, jakie czytałam. Autorzy posiadają nie tylko ogromną wiedzę, ale też wieloletnie doświadczenie z zakresu opieki nad dziećmi. Thomas B. Brazelton jest pediatrą, a Joshua D. Sparrow psychiatrą dziecięcym. „Rozwój dziecka 0-3” oraz „Rozwój dziecka 3-6” są adresowane przede wszystkim do rodziców, ale okazują się też wspaniałymi poradnikami dla pediatrów, dziadków, opiekunów oraz wszystkich tych, którzy zawodowo lub prywatnie zajmują się maluchami.

1. „Rozwój dziecka 0-3”

Pierwsze lata życia dziecka są niezwykle istotne dla jego przyszłości. W tym czasie kształtuje się jego charakter, sposób radzenia sobie w różnych sytuacjach oraz nawyki, np. odpowiedniego odżywiania się. Autorzy „Rozwoju dziecka 0-3” opisują etapy zdobywania nowych umiejętności przez najmłodszych w poszczególnych miesiącach i latach ich życia. Jednocześnie przybliżają problemy wychowawcze, które towarzyszą tym osiągnięciom. Książka jest swego rodzaju przekrojem przez pierwszy okres funkcjonowania dziecka w świecie, dlatego może być traktowana jak kompendium wiedzy na ten temat.

Praktycznie przed każdym opanowaniem nowej umiejętności moja córka była bardzo drażliwa i miała problemy ze snem. Nie rozumiałam, że jest to typowe dla prawidłowo rozwijających się dzieci. Brazelton i Sparrow wyjaśniają tego rodzaju reakcje dziecka, omawiając tzw. skoki rozwojowe, w czasie których maluch uczy się nowych zdolności. Uspokajają nieświadomych rodziców, że zdobywanie umiejętności najczęściej jest poprzedzane trudnymi chwilami, drażliwością, dniami, a nawet tygodniami zachwiania emocjonalnego dziecka, jego kłopotami ze spaniem czy jedzeniem. Dziecko tak bardzo skupia się kolejno na nauce raczkowania, chodzenia, mówienia, korzystania z toalety itp., że potrzebuje takich okresów regresu rozwojowego, aby z całą energią oddać się zdobywaniu nowych zdolności i w końcu pochwalić się nimi przed opiekunami. Dopiero wtedy może powrócić do wewnętrznej równowagi. Rodzic, który nie rozumie, co dzieje się z jego dzieckiem, może zacząć za bardzo naciskać na swojego potomka i przyczynić się w ten sposób do utraty przez niego pewności siebie i chęci do rozwijania. Autorzy zwracają na to szczególną uwagę i sprawiają, że matka i ojciec nie czują się tacy zagubieni.

„Rozwój dziecka 0-3” w znacznej mierze opiera się na doświadczeniach pediatrycznych Thomasa B. Brazeltona. Lekarz wyjaśnia, jak ważne są dobre relacje między pediatrą a rodzicami dziecka. Wspólne poznanie siebie i dzielenie się osiągnięciami podopiecznego oraz troskami pojawiającymi się już w czasie ciąży, a następnie w kolejnych latach jego życia jest niezwykle istotne. Dzięki temu rodzice i lekarz mogą lepiej zadbać nie tylko o zdrowie dziecka, ale również o jego rozwój społeczny, emocjonalny i intelektualny. Brazelton podkreśla, że spotkanie z obojgiem rodziców jeszcze przez porodem pozwoli na wyjaśnienie wielu wątpliwości oraz obopólne poznanie się, co pomoże matce i ojcu zaufać lekarzowi i powierzyć mu opiekę nad swoim potomkiem. Autorzy książki pokazują, że rodzice powinni wspierać siebie nawzajem i dbać o relacje między sobą, aby razem uczestniczyć w wychowywaniu dziecka, zabawie z nim i opiece. Okazuje się, że nie tylko dziecko wymaga wsparcia i pomocy w rozwoju, ale też jego rodzice, którzy uczą się na nowo świata razem ze swoim maleństwem.

Przeczytałam wiele książek odnoszących się do dzieci i sposobów radzenia sobie z nimi, pomagania im w rozwoju i opiekowania się nimi, jednak znaczna ich część unikała trudnych kwestii, które pojawiają się w życiu rodziny. Poradnik Brazeltona i Sparrowa jest inny. Nie ucieka od problemów, które mają znaczący wpływ na najmłodszych. Po rozdziałach przedstawiających poszczególne skoki rozwojowe dzieci pojawiają się treści, które pozwalają zrozumieć, co dzieje się w psychice maluchów, gdy pojawiają się kłopoty w postaci depresji poporodowej matki, jej powrotu do pracy po urlopie macierzyńskim, rozwodu rodziców, pojawienia się nowego dziecka w rodzinie. Ponadto książka nie pozostawia bez wyjaśnienia kwestii choroby lub upośledzenia dziecka. Są to tematy, których każda osoba oczekująca na narodziny maleństwa nie chce poruszać, a jednocześnie bardzo się ich obawia. Potrzebne jest takie przełamanie tabu, gdyż pozwoli to na dokładniejsze przygotowanie się do roli rodzica.

Pierwszy tom Brazeltona i Sparrowa jest skierowany przede wszystkim do rodziców oraz pediatrów. Wyjątkowe w nim jest właśnie to, że daje również lekarzom liczne wskazówki dotyczące tego, w jaki sposób powinni podchodzić do badania dzieci, obserwować ich rozwój, a także radzić sobie z ich obawami. Ciekawe spostrzeżenia odnoszą się również do sposobu zawierania znajomości z maluchem, mianowicie nie powinno się patrzeć dziecku prosto w oczy, jeśli chce się je przekonać do współpracy. Autorzy zwracają uwagę na to, że maluch czuje się niekomfortowo, gdy jest zbyt intensywnie zachęcany do wysiłku fizycznego, intelektualnego, a nawet do zabawy. Staje się przez to agresywny oraz czuje, że jego wolność osobista jest zagrożona. Zarówno małe, jak i większe dzieci potrzebują ciągłej opieki, zachęty i pomocy ze strony dorosłych.

2. „Rozwój dziecka 3-6”

W drugim tomie poradnika autorzy zmienili sposób opisywania poszczególnych etapów rozwoju dziecka. Tym razem stworzyli przykładowe charakterystyki czterech typów dzieci. Każdemu z nich nadali imię, co sprawia, że są one bardzo wiarygodne i łatwiej można je sobie wyobrazić oraz zrozumieć ich zachowanie. Na podstawie historii związanych ze śmiałym Bartkiem, zaradną Anią, aktywną Magdą oraz wrażliwym Tymkiem czytelnicy dowiadują się, w jaki sposób przebiega rozwój tych dzieci, jak reagują na stresowe sytuacje oraz w jaki sposób pomóc im przejść przez trudne chwile związane z pójściem do przedszkola czy szkoły. Pozwala to porównać konkretne dziecko i jego charakter do swojego malucha i tym samym ułatwia zrozumienie jego zachowania i potrzeb.

Ponadto książka uświadamia, jak bardzo dziecko bierze do siebie wszelkie niepowodzenia swoje oraz innych osób. Nawet rozwód rodziców traktuje jako swoje przewinienie. Pokazuje to, że maluchy podchodzą do świata bardzo egocentrycznie i niezwykle łatwo je zranić, zniechęcić czy też pozbawić pewności siebie. Autorzy dogłębnie analizują zachowania poszczególnych dzieci i na tej podstawie wyciągają wnioski, które mają za zadanie ułatwić czytelnikom nawiązywanie kontaktów z ich własnymi potomkami.

Książka pozwala zrozumieć, że każde dziecko jest indywidualną i niepowtarzalną osobą, której bardzo zależy na docenieniu oraz zrozumieniu przez dorosłych. Autorzy zwracają uwagę na to, że maluchy potrzebują granic, które ustalają ich rodzice. Dzięki nim czują się bezpiecznie, mimo że ciągle poddają je próbom przełamania. Dziecko desperacko potrzebuje kontroli – nie tylko po to, aby było posłuszne, nie robiło krzywdy sobie lub innym, ale przede wszystkim dlatego, żeby nauczyć się panowania samemu nad swoimi emocjami i samodzielnego uspokajania się, gdy zajdzie taka potrzeba. Książka wiele miejsca poświęca również rywalizacji o dziecko między matką a ojcem, rodzicami a opiekunami tymczasowymi, rodzicami a dziadkami. Jednak obojętnie pod czyją opieką pozostaje dziecko, ustalone granice nie powinny ulegać zmianom, aby maluch nie otrzymywał sprzecznych informacji od różnych osób i nie czuł się przez to zagubiony.

Nieodpowiednie zachowanie dzieci bardzo często budzi w rodzicach przykre retrospekcje z ich własnego dzieciństwa i problemów, które miały wówczas miejsce. Okazuje się, że opiekun najpierw musi poradzić sobie ze swoimi uprzedzeniami i wspomnieniami, aby następnie otworzyć się na potrzeby malucha i pomóc mu przejść przez okres buntu i niepokojów. Częstym zjawiskiem są koszmary nocne, które pojawiają się około 4 roku życia i są uosobieniem lęków dziecka. W momencie, gdy maluch upora się z nimi, znikną też złe sny. Autorzy książki pokazują różne metody samodzielnego radzenia sobie z rzeczywistością przez dzieci. Między innymi są to wyimaginowani przyjaciele, na których nasze pociechy bardzo często zrzucają winę za swoje złe uczynki. Kłamstwa są powszechne w początkowych latach życia dziecka i rodzice nie powinni zarzucać sobie, że to oni popełnili jakiś błąd wychowawczy. Jednocześnie muszą uświadomić dzieciom, jakie zasady etyczne obowiązują w świecie i wyciągać odpowiednie konsekwencje z ich zachowania.

Poradnik „Rozwój dziecka 3-6” jest skierowany do rodziców, ale znaczną pomoc mogą w nim odnaleźć również dziadkowie, nauczyciele wczesnoszkolni i opiekunowie pracujący w przedszkolach. Autorzy pokazują, jak spojrzeć na świat oczami dziecka, co pozwoli na odpowiednie wspomaganie jego rozwoju.

W drugim tomie dzieła Brazeltona i Sparrowa znajdują się odniesienia do wiadomości zawartych w pierwszym tomie książki, dzięki czemu czytelnik może zauważyć, jak wielki wpływ na dziecko mają pierwsze miesiące i lata jego życia. Oba poradniki stanowią swoiste vademecum na temat rozwoju dziecka i opisują wszystkie najistotniejsze czynniki związane z jego wychowaniem i predyspozycjami, zaczynając od karmienia, mycia, spania, zawierania znajomości, porozumiewania się, a kończąc na pobycie w przedszkolu i edukacji w pierwszej klasie szkoły podstawowej. W poszczególnych rozdziałach informacje są odpowiednio powtarzane, co pozwala na odnajdywanie porad i pomocy w konkretnych problemach i przypadkach bez konieczności przeglądania całej książki ‒ wystarczy odnaleźć interesujący nas rozdział, aby uzyskać pełną informację. W tekście znajdują się też odnośniki do rozdziałów szerzej traktujących dane zagadnienie. W czasie lektury bardzo podobało mi się to, że ilustracjami w książce są fotografie przedstawiające dzieci w konkretnych sytuacjach, a nie rysunki.

Mimo że autorzy często odnoszą się do rzeczywistości amerykańskiej, wszelkie informacje są dopasowywane do polskich odbiorców. W aneksie każdej z książek pojawiają się nazwy i strony internetowe instytucji i zakładów, które mają wspomagać rodziców w ich trudach wychowawczych. Jest to niezwykle istotne ze względu na to, że wiele osób po prostu nie wie, do kogo mogłoby się zwrócić o pomoc w przypadku problemów z karmieniem, szczepieniami, przemocą w rodzinie.

Brazelton i Sparrow podkreślają, że dziecko powinno od samego początku uczyć się samodzielności, jednak pod ścisłą kontrolą rodziców. Uzmysłowienie sobie tego pomaga wyzbyć się nadopiekuńczości i pozwala maluchom na niezależne poznawanie rzeczywistości. Kompleksowe podejście autorów do zagadnień związanych z wychowywaniem i rozwojem dzieci od 0 do 6 lat sprawia, że poradniki „Rozwój dziecka 0-3” oraz „Rozwój dziecka 3-6” są idealną pomocą dla rodziców, lekarzy, opiekunów. Czytelnik znajdzie w nich wiele cennych wskazówek, których wykorzystanie w praktyce pozytywnie wpłynie na umiejętność komunikowania się z dziećmi oraz wspomagania ich w rozwoju. Obie książki są niezwykle dokładne i z pewnością przydadzą się każdemu, kto ma styczność z małymi dziećmi i pragnąłby je zrozumieć.