Owsica – choroba, o której boimy się mówić głośno
Wokół owsicy narosło wiele mitów. Problem najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym. I choć jest to jedna z najczęstszych chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego, nadal pozostaje dolegliwością bardzo wstydliwą.
Nie mamy odwagi rozmawiać o niej z lekarzem lub farmaceutą, często więc odpowiedzi na nurtujące nas pytania szukamy w sieci. Fora internetowe pełne są wątków, w których pojawiają się zagadnienia związane z owsicą. Niestety, nie zawsze na pytania odpowiada specjalista, a bardzo często podpowiedzi innych rodziców czy użytkowników sieci nie są zgodne z prawdą.
Na forum WP parenting w ramach kampanii bezowsików.pl na pytania użytkowników o owsicę odpowiadał pediatra i specjalista chorób zakaźnych – dr n. med. Jolanta Popielska. Najczęstsze pytania i odpowiedzi eksperta przytaczamy poniżej.
1. Ile trwa leczenie owsicy?
Cykl leczenia należy zacząć od jednorazowego przyjęcia leku (dla małych pacjentów np. w formie zawiesiny). Leczeniu farmakologicznemu powinni się poddać równocześnie wszyscy domownicy. Wizyta u lekarza jest wskazana, aby potwierdzić diagnozę. Aby leczenie było skuteczne, kurację należy powtórzyć po dwóch – trzech tygodniach. Ponieważ leki działają na dorosłe osobniki, a nie na ich jaja, ponowne przyjęcie leku zwiększa szansę na wytrucie tych pasożytów, które wylęgły się z jaj po pierwszej dawce leku.
2. Jak uchronić dzieci przed zarażeniem się owsicą?
Do zarażenia owsicą dochodzi poprzez spożycie jedzenia lub kontakt ust z palcami lub przedmiotami, na których znajdują się jaja owsika. Brudne ręce, przedmioty codziennego użytku, takie jak zabawki, ręczniki, pościel, sztućce – wszędzie tam mogą znajdować się jaja owsika, które mogą wywołać chorobę.
Konieczne jest przeleczenie farmakologiczne całej rodziny, aby wyeliminować możliwość zarażenia wtórnego. Po potwierdzeniu diagnozy u lekarza zażywa się środki przeciwpasożytnicze wydawane na receptę lub bez recepty, np. pyrantelum. Aby leczenie było skuteczne, kurację należy powtórzyć po dwóch, trzech tygodniach. Nie pozbędziemy się więc problemu stosując jednorazowe leczenie. Druga dawka leku zwiększa szansę na skuteczne działanie i definitywne pożegnanie z chorobą.
Wzmożona higiena i generalne porządki w domu to oprócz leczenia farmakologicznego kolejny etap, aby skutecznie pozbyć się choroby. Należy stosować oddzielne ręczniki do wycierania rąk, twarzy i ciała. Ważne jest, aby wyprać lub zdezynfekować zabawki oraz inne przedmioty użytkowe. Aby efektywnie pozbyć się owsików, wszystkie te czynności muszą być zintensyfikowane i wykonywane regularnie przez co najmniej 3 tygodnie po pierwszym leczeniu.
Bardzo ważne jest poinformowanie placówki, do której uczęszcza dziecko o zaistniałej sytuacji. Dzięki temu zwiększamy szansę na to, że choroby unikną inne dzieci, a nasze nie zarazi się ponownie. Dyrekcja i opiekunowie powinni wówczas podjąć wzmożone wysiłki i działania higieniczne oraz pilnować, aby dzieci nie wkładały rąk i przedmiotów do buzi. Tylko wspólne wysiłki całej rodziny i placówki przedszkolnej, wsparte lekami, uchronią domowników i inne dzieci przed niechcianymi pasożytami.
3. Jakie są charakterystyczne objawy owsicy?
Objawy tej choroby to przede wszystkim świąd w okolicy odbytu. W tej części ciała można zauważyć owsiki – białe, ruchliwe, jednocentymetrowe niteczki. W sporadycznych przypadkach widać je w stolcu. Jeśli choroba trwa długo, może towarzyszyć jej szereg innych symptomów.
Początkowo, a także przy zarażeniu niewielką liczbą owsików, dziecko może nie mieć żadnych objawów choroby. Nasilają się one wraz z czasem trwania zarażenia oraz zakażeniem większą liczbą tych pasożytów.
Najczęściej główną dolegliwością jest nieprzyjemne swędzenie w okolicy odbytu, które wzmaga się przede wszystkim wieczorem i w nocy. To wtedy aktywizują się samice wędrujące do okolicy odbytu, gdzie składają jaja. Swędzenie towarzyszące poruszającym się owsikom może prowadzić do zaburzenia snu u dziecka (bezsenność, nadmierna senność, wybudzanie się w nocy, "wędrowanie" po łóżku).
Jeśli choroba trwa długo, jako konsekwencja przewlekłego zmęczenia wynikającego z niewyspania, owsica może powodować bladość skóry, sińce i "worki" pod oczami oraz prowadzić do kłopotów z koncentracją. Dziecko często staje się nadpobudliwe i niespokojne. Objawami tego może być zgrzytanie zębami i moczenie nocne. Maluch może mieć gorszy apetyt. Z tego powodu może chudnąć i słabo przybierać na wadze.
Długo nieleczona owsica może wywoływać zmiany na skórze w okolicy odbytu: zaczerwienienie, przeczosy (czyli linijne powierzchowne zadrapania), czasami z towarzyszącym stanem zapalnym skóry. Dziewczynki z powodu choroby mogą uskarżać się na nieprzyjemne swędzenie i pieczenie sromu (zapalenie sromu) spowodowane najczęściej zajęciem tej okolicy przez owsiki. Obecność owsików można stwierdzić, oglądając okolicę odbytu dziecka w nocy lub nad ranem. Badanie kału w kierunku pasożytów najczęściej nie wykazuje obecności tych pasożytów.
4. Jak zdiagnozować owsiki?
Objawy, które zauważymy u dziecka lub u siebie mogą wskazywać na to, że możemy podejrzewać pasożyty, ale bez znalezienia żywych osobników i wykonania badania nie będzie możliwe potwierdzenie tych podejrzeń. Aby rozwiać wątpliwości zalecam pobranie wymazu z odbytu w kierunku owsików.
Rutynowo zaleca się 3 krotny wymaz z odbytu, dzięki czemu szansa na potwierdzenie zarażenia sięga 90 proc. Jeżeli nie mamy możliwości zaopatrzenia się w gotowy zestaw do pobrania wymazu z odbytu w kierunku owsików (niedostępne w aptekach), można takie badanie wykonać domowym sposobem.
Kawałek taśmy klejącej należy przykleić do skóry dziecka w okolicy odbytu, lekko uciskając. Po wykonanej czynności należy delikatnie odkleić plaster od skóry i przylepić na niewielką przezroczystą płaską powierzchnię (szkło, plastik), starając się, żeby pod przylepcem nie pozostały pęcherzyki powietrza. Następnie zweryfikować podejrzenia w laboratorium parazytologicznym.
Łatwiejszym sposobem wydaje się pobranie próbki na patyczek do uszu. Należy z jednej strony owinąć patyczek przezroczystą folią spożywczą, przymocowując ją do nasady. Następnie zamoczyć folię w niewielkiej ilości wody w temperaturze pokojowej (co zwiększa przyczepność jaj) i mokrą folią wymazać okolicę odbytu (na zewnątrz, bez wkładania patyczka do środka odbytu).
Po pobraniu wymazu należy umieścić patyczek wraz z folią w zamykanym, czystym pojemniku np. do pobierania moczu i dostarczyć do laboratorium parazytologicznego gdzie próbka zostanie zweryfikowana pod kątem obecności jaj owsików.
Jeśli wyniki badania potwierdzą podejrzenia i okaże się, że córka ma owsiki, proponuję udać się do lekarza pierwszego kontaktu tak, aby dobrał on skuteczne i bezpieczne leczenie. Istnieje również możliwość wykonania badań bez skierowania od lekarza pierwszego kontaktu. Niestety wówczas badania te są płatne.
5. Czy profilaktyczne odrobaczanie jest potrzebne?
Leczenie ”w ciemno” nie ma sensu. Leki działają na istniejące pasożyty (np. owsiki), a przyjmowaniem leków, gdy tych owsików nie ma, nie jest zasadne. Mając wiedzę o owsicy w środowisku, należy bacznie obserwować malucha, zwłaszcza w godzinach nocnych. Jeśli będzie niespokojnie spał, kręcił się na łóżku, należy obejrzeć w nocy okolicę odbytu dziecka.
Zachęcam nie tylko do obserwacji dzieci, ale również udania się do laboratorium parazytologicznego w celu potwierdzenia lub wyeliminowania podejrzenia o owsicę. Od tego będzie zależało wprowadzenie przez lekarza odpowiedniego leku przeciwpasożytniczego.
6. Czy w odchodach zwierząt obecne są owsiki?
Małe dzieci nie przywiązują uwagi do higieny, poznają wszystko poprzez smakowanie, próbowanie czy dotykanie. Piaskownice w miastach, nawet te ogrodzone, mogą być często zanieczyszczone odchodami zwierząt. Ale owsikami nie można zarazić się od zwierząt. Jedynym nosicielem tych pasożytów jest człowiek.
7. Owsiki u niemowlaka
Niestety owsikami mogą zarazić się również niemowlaki. Owsica bardzo łatwo i szybko się przenosi. Zapadają na nią głównie małe dzieci, u których zachowania higieniczne nie są jeszcze nawykiem oraz członkowie ich rodzin.
Można się nią zarazić, przede wszystkim przy całodobowym, bliskim kontakcie między domownikami. Jak w każdym przypadku, dotyczącym zdrowia niemowlaków, należy zgłosić się do pediatry, przeprowadzić dokładną diagnozę i podjąć decyzje, co do dalszych kroków. Żaden z leków przeciwpasożytniczych nie jest dopuszczony do stosowania go u niemowlaka.
8. Owsica w ciąży
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy kobietę ciężarną z potwierdzoną owsicą należy leczyć przyczynowo. Stanowi to problem terapeutyczny, a podejście do niego powinno być indywidualne. Żaden z leków nie jest dopuszczony do stosowania w czasie ciąży. Brakuje wystarczających danych (kontrolowanych badań) dotyczących bezpieczeństwa stosowania leków na owsicę u kobiet ciężarnych.
W przypadku leków zawierających pyrantel badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na płód. Jednak ze względu na brak kontrolowanych badań klinicznych, dotyczących stosowania embonianiu pyrantelu u kobiet w ciąży, nie zaleca się stosowania tego produktu leczniczego, z wyjątkiem przypadków, w których przewidywane korzyści dla matki przewyższają ryzyko dla płodu.
Decyzja o leczeniu powinna być zatem podjęta po dokładnym rozpatrzeniu sytuacji, próbie określenia masywności zarażenia u ciężarnej, zgłaszanych przez nią dolegliwości. Zawsze decyzja musi być wspólna – lekarza i ciężarnej. Kobieta musi wyrazić pisemną zgodę na zastosowanie leczenia.
Należy zwrócić szczególną uwagę na skrupulatne przestrzeganie zasad leczenia niefarmakologicznego, do których należy dokładne codzienne sprzątanie mieszkania, częsta zmiana bielizny, pranie i prasowanie odzieży i pościeli, wietrzenie pomieszczeń.
Ciężarna matka dziecka z owsicą powinna często myć ręce i nie spać w jednym łóżku z zarażonym dzieckiem. Powinna również dbać o codzienne wypróżnienia (np. pestki dyni pobudzające perystaltykę przewodu pokarmowego) i odpowiednią dietę z dużą zawartością błonnika i białka, a z ograniczeniem węglowodanów.
