„Nie” z czasownikami. Zasady pisowni

Zapis partykuły „nie” z czasownikami nastręcza wielu problemów. Wielu uczniów nie wie, jak zrobić to poprawnie. Błędy w tym zakresie popełnią też dorośli. Podpowiadamy, jak zapisać partykułę „nie” jako wykładnik zaprzeczenia przed czasownikami.

1. Czasownik – co musisz o nim wiedzieć?

Czasownik to odmienna część mowy, która odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Oznacza czynności lub stany. Przykłady czasowników to m.in.: czyta, pisze, biega, maluje, gotuje, leży, śpi.

Czasownik odmienia się przez osoby, liczby, czasy, tryby i strony. W liczbie pojedynczej występuje w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim, a w liczbie mnogiej w dwóch: męskoosobowym i niemęskoosobowym.

Wyróżnia się czasowniki dokonane i niedokonane. Te pierwsze informują o czynności zakończonej w przeszłości lub mającej się zakończyć w przyszłości, np. przeczytał, drugie zaś informują o przebiegu lub trwaniu czynności, np. czytał.

Bezokolicznik to nieosobowa i nieodmienna forma czasownika, np. czytać, gryźć, gotować, biec, tłuc.

Czasownik może pełnić rolę różnych części zdania. Może być:

• orzeczeniem (Robert wyjechał z miasta);
• łącznikiem (Janek był grzeczny);
• orzecznikiem (Praca została wykonana);
• podmiotem (Uczyć się jest przyjemnie);
• dopełnieniem (Lubię czytać książki);
• przydawką (Walczący chłopcy zostali rozdzieleni);
• okolicznikiem (Szedł, kulejąc).

2. Pisownia „nie” z czasownikami

„Nie” z czasownikami zapisujemy rozdzielnie, np. nie lubię, nie śpię, nie pracuję, nie mam. Zasada ta dotyczy również wyrazów mających znaczenie czasownikowe lub w funkcji orzecznika, np. nie wolno, nie wiadomo, nie można, nie warto.

Rozdzielnie partykułę „nie” piszemy również z bezokolicznikiem, np. nie spać, nie grać, nie znaleźć, nie tańczyć oraz z osobowymi formami czasownika występującymi w formie bezosobowej, np. nie wypada, nie należy.

Osobno napiszemy „nie” również z bezosobowymi formami czasownika zakończonymi na –no, -to, np. nie rozpoczęto, nie znaleziono, nie zrobiono.

3. „Nie” z czasownikami – wyjątki od reguły

Niemal od każdej reguły są jakieś wyjątki. I tak jest też w tym przypadku. Czasowniki utworzone od rzeczowników z przedrostkiem „nie” piszemy łącznie, np. niewolić (od: niewola).

Należy też pamiętać, że czasowniki nienawidzić, niedowidzieć i niedomagać (czasownik nieużywany bez przeczenia), również zapisujemy łącznie. Są to jednak wyjątki o charakterze izolowanym.

4. Jak ćwiczyć zasady ortografii?

Dla niektórych przyswojenie reguł ortograficznych jest bardzo proste, inni – mają z tym duży problem. Warto więc jak najwięcej ćwiczyć. Dobrym pomysłem jest pisanie dyktand, a następnie analizowanie błędów.

W nauce ortografii pomaga również czytanie książek. Można też przygotować fiszki lub zanotować zasady ortograficzne, które najtrudniej zapamiętać, i umieścić je w widocznym miejscu pokoju.

Kilka lat temu w szkołach kładziono duży nacisk na naukę ortografii. Uczniowie regularnie pisali dyktanda, często też wykonywano odpowiednie ćwiczenia utrwalające. Dziś, niestety, nie ma zbyt dużo czasu na naukę zasad pisowni. Stąd tak ważne jest samodzielne utrwalanie reguł.