Żelazo w ciąży – zapotrzebowanie, znaczenie, dieta i suplementacja
Żelazo w ciąży jest pierwiastkiem, który wymaga uwagi. Ponieważ jest niezbędne do produkcji hemoglobiny transportującej tlen do tkanek i narządów oraz rozwoju płodu, trzeba pamiętać o dobrze zbilansowanej diecie, także suplementacji. Jakie są objawy niedoboru żelaza w ciąży i jakie mogą być jego skutki dla matki i dziecka?
1. Żelazo w ciąży – dlaczego jest ważne?
Żelazo w ciąży pełni bardzo ważną rolę. Nie tylko wpływa na samopoczucie i zdrowie przyszłej mamy, ale i pozwala zapewnić optymalne warunki do rozwoju płodu. Dlaczego żelazo jest tak ważne w diecie kobiety w ciąży?
Żelazo jest głównym składnikiem hemoglobiny, białka obecnego w krwinkach czerwonych. Bierze udział w procesie transportu tlenu z płuc do tkanek organizmu oraz usuwaniu dwutlenku węgla.
Ponadto żelazo w ciąży warunkuje aktywność wielu enzymów, które między innymi odpowiadają za tworzenie mieliny w mózgu. W rozwijającym się płodzie żelazo jest niezbędne do prawidłowej budowy ośrodkowego układu nerwowego.
2. Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży
U kobiet w ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta z 15 do 22 mg/dobę (o około 1 mg/dobę w pierwszym trymestrze do około 7,5 mg/dobę w trzecim trymestrze ciąży). Ma to związek ze zwiększeniem się objętości mięśnia macicy, zapotrzebowaniem rosnącego płodu i popłodu (łożyska, pępowiny i błon płodowych).
O ile w pierwszym trymestrze ciąży zwiększone potrzeby w zakresie podaży pierwiastka są częściowo pokrywane z zapasów ustrojowych kobiety, o tyle w drugim i trzecim trymestrze trzeba dbać o jego dostarczanie w sposób szczególny. To ważne, by wiedzieć, jakie są jego źródła i sposoby na uniknięcie niedoborów, które mogą być groźne.
3. Niedobory żelaza w ciąży
Niskie żelazo w ciąży to stan, który wywołuje wiele symptomów. Najbardziej typowe objawy niedoboru żelaza u kobiet:
- ospałość, apatia, senność, osłabienie, obniżenie koncentracji,
- szybkie męczenie się, nietolerancja wysiłku fizycznego,
- łamliwość paznokci,
- wypadanie włosów,
- bladość powłok skórnych,
- pękanie kącików ust,
- krwawienia z nosa,
- zawroty głowy, bóle głowy,
- zmniejszona odporność organizmu,
- zaburzenia rytmu serca.
Niedobór żelaza w organizmie u kobiet w ciąży jest przyczyną anemii, co nie pozostaje bez konsekwencji dla dziecka. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w ciąży powoduje niską masę urodzeniową dziecka, która najczęściej jest wynikiem przedwczesnego porodu. Niedokrwistość u noworodków może być przyczyną opóźnienia rozwoju umysłowego, którego niestety nie da się wyleczyć, podając preparaty zawierające żelazo.
Za mała ilość pierwiastka prowadzi do niedotlenienia płodu, co zwiększa ryzyko poronienia czy przedwczesnego porodu, ale i może grozić pojawieniem się wad rozwojowych dziecka.
4. Źródła żelaza w ciąży
Ponieważ niedobór żelaza w ciąży nie tylko wywołuje dyskomfort, ale i może być niebezpieczny dla zdrowia mamy i dziecka, trzeba wiedzieć, w jaki sposób dostarczać je do organizmu. Można to robić na dwa sposoby: z dietą i suplementami diety.
Jakie źródła żelaza są najbardziej zalecane dla kobiet w ciąży? W produktach spożywczych występują dwa rodzaje żelaza. To żelazo hemowe, obecne w mięsie oraz produktach pochodzenia zwierzęcego oraz żelazo niehemowe pochodzenia roślinnego. Żelazo hemowe pochodzenia zwierzęcego cechuje przyswajalność 15-40 proc., zaś żelaza niehemowego 1-23 proc.
Najlepsze źródło żelaza dla kobiet w ciąży stanowi mięso oraz ryby. Źródła żelaza niehemowego to:
- warzywa liściaste, takie jak szpinak, jarmuż, rukola, sałata, boćwina i inne warzywa liściaste,
- strączki, takie jak ciecierzyca, soczewica, fasola, groch i inne strączki,
- orzechy, takie jak migdały, orzechy włoskie, orzechy nerkowca,
- nasiona, takie jak dynia, słonecznik i sezam,
- jaja,
- pełnoziarniste produkty zbożowe, takie jak płatki owsiane, kasza gryczana, pełnoziarnista ryż, chleb razowy.
Aby zwiększyć przyswajanie żelaza, zasobne w nie produkty spożywcze należy spożywać w obecności warzyw i owoców oraz innych produktów bogatych w witaminę C (np. cytrusy, papryka, kiwi) oraz białka pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, mleko i jego przetwory).
Zaleca się także unikanie spożywania kawy, herbaty i produktów mlecznych w krótkim czasie po posiłku, ponieważ obecne w nich substancje mogą hamować przyswajanie żelaza.
5. Suplementowanie żelaza w ciąży
Przed ciążą i po porodzie prawidłowo zbilansowana dieta zwykle pokrywa zapotrzebowanie na żelazo. Podczas ciąży może być konieczna suplementacja.
Z uwagi na to, że niedobór żelaza jest jednym z najczęściej rozpoznawanych niedoborów pokarmowych, w celu zmniejszenia ryzyka powikłań okołoporodowych, małej masy urodzeniowej, infekcji i porodów przedwczesnych WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) zaleca rutynową suplementację żelaza u wszystkich kobiet w ciąży w dawce 30-60 mg/dobę. Innego zdania jest wielu lekarzy, którzy zalecają suplementację wyłącznie w przypadku zdiagnozowanego niedoboru żelaza.
Czy suplementacja żelaza jest zawsze konieczna w ciąży, czy można zaspokoić potrzeby tylko dietą? Dodatkowa suplementacja w Polsce jest wskazana jedynie w przypadku rozwinięcia się niedokrwistości. Nie należy na własną rękę wprowadzać suplementacji żelazem.
