"Katarynka" - streszczenie noweli Bolesława Prusa

Nowela "Katarynka" to utwór pozytywistycznego pisarza, Bolesława Prusa. Po raz pierwszy została wydrukowana w "Kurierze Warszawskim" w 1880 roku, a pierwsze jej wydanie miało miejsce w 1885 roku, w tomie I "Szkiców i obrazków".

Bolesław Prus niejednokrotnie poruszał temat katarynek. W swych kronikach pisał o ich pladze na podwórkach warszawskich.

"Katarynka" jest nowelą z rozbudowaną fabułą z elementami retrospektywnymi, co nadaje jej cechy szkicu powieściowego. Jest uznawana za jedną z najwybitniejszych nowel Bolesława Prusa.

Głównym bohaterem "Katarynki" jest pan Tomasz – dystyngowany starszy pan, adwokat. Jest zamożny i ma swoje przyzwyczajenia – od 30 lat codziennie spacerowym krokiem przemierza odcinek łączący plac Krasińskich z ulicą Senatorską (mieszkał na warszawskim Starym Mieście, w kamienicy przy ulicy Miodowej).

Pan Tomasz jest samotny. Nie ma żony, choć – jak dowiadujemy się od narratora – wiódł towarzyskie życie i kobiety się nim interesowały. Czas spędza na gromadzeniu dzieł sztuki i pięknych mebli. Zajmuje się sobą. Jednej rzeczy tylko nie lubi - dźwięku ulicznych katarynek.

W oficynach po drugiej stronie podwórka mieszkają biedni lokatorzy. Jest wśród nich 8-letnia dziewczynka, która dwa lata wcześniej utraciła wzrok w wyniku choroby. Mieszka z dwoma kobietami. Nigdy nie wychodzi z mieszkania.

Dzień jest dla niej taki sam jak noc. Zapomina barwy, nie może bawić się z dziećmi. Całymi dniami siedzi w oknie, by słuchać dźwięków katarynek. Zapominała wtedy o swoim kalectwie i wynikających z niego ograniczeniach. Była szczęśliwa.

Dzięki pomocy pana Tomasza, który opłacił jej wizyty u najlepszych specjalistów, dziewczynka odzyskała wzrok.

Nowele Bolesława Prusa wyróżnia dar obserwacji i subtelnie zarysowane studium psychologiczne bohaterów. Autor wykazał się niezwykłą wrażliwością i poczuciem społecznego obowiązku.

Niemal każdy z twórców doby pozytywizmu, obok obszernych powieści, ma w swoim dorobku również krótkie nowele. Pisali je m.in. Henryk Sienkiewicz ("Szkice węglem", "Latarnik", "Za chlebem", "Sachem"), Eliza Orzeszkowa ("Tadeusz", "Gloria victis"), Maria Konopnicka ("Dym", "Nasza szkapa", "Mendel Gdański").

Nowela to krótka forma epicka. Jej korzeni należy szukać w antyku, jednak jej pozycję w literaturze ugruntowały: "Decameron" Giovanniego Boccaccia oraz "Nowele przykładne" Miguela Cervantesa. W romantyzmie po gatunek ten sięgał m.in. Johann Wolfgang Goethe (autor "Cierpień Młodego Wertera").

Cechy noweli właściwej:

• krótki utwór epicki, którego akcja skupiona jest wokół wybranego zdarzenia,
• zakończenie utworu zawiera puentę,
• konstrukcja jest wyrazista, zdramatyzowana,
• utwór jest ograniczony czasowo i przestrzennie,
• łatwo wskazać punkt kulminacyjny noweli,
• autorzy stosują: kontrast, gradacje, powtórzenie (np. w "Katarynce", kiedy pan Tomasz rozmawia ze stróżem), inwersja czasową.

Nowela pozytywistyczna:

• nastawiona jest na aktualne wydarzenia (nie bez powodu mówi się, że nowele to swego rodzaju dokument epoki),
• autorzy mieli poczucie interwencyjności (pisali o istotnych problemach ludu, np. biedzie i trudnej sytuacji dzieci),
• bohaterem noweli w pozytywizmie jest człowiek ludu,
• świat chłopski jest przedstawiony jako świat ludzi skrzywdzonych,
• chłop w nowelach pozytywistycznych pisarzy wyróżnia się wysoką wartością etyczną i heroizmem, jest pracowity i z uporem dąży do postawionych sobie celów,
• miejsce akcji często jest osadzone w mieście,
• popularna jest tematyka dziecięca (ma to m.in. związek z pedagogicznymi, podobnie jak w oświeceniu, zainteresowaniami epoki),
• pojawia się problematyka patriotyczna.

"Katarynka" jest jedną z najważniejszych nowel Bolesława Prusa. Ujawnia wielką wrażliwość pisarza na krzywdę ludzką oraz jego zainteresowanie ubogim, prostym człowiekiem. Stanowi literacką realizację pozytywistycznego hasła pracy u podstaw.

Poruszana problematyka skupia się głównie na losie chorego dziecka, któremu nie udzielono pomocy. Lekarstwem jest czas, który skazał dziecko na smutek i kalectwo.

Kontrastowo przedstawiona jest osoba pana Tomasza - niezwykle zamożna, która ma możliwość pomocy. Przemiana Pana Tomasza jest zgodna z pozytywistycznym ideałem pracy dla społeczeństwa, aktywnego działania i dbałości o jego członków.

Ramowy plan wydarzeń wygląda następująco:

• przedstawienie osoby pana Tomasza, nawiązanie do jego przeszłości;
• Pan Tomasz i jego nowa sąsiadka;
• przedstawienie niewidomej dziewczynki;
• zgoda bohatera na przejrzenie akt przyjaciela przed sprawą w sądzie;
• nowy dozorca, który nie wie, że nie wolno wpuszczać kataryniarzy;
• oburzenie mecenasa występem kataryniarza;
• żywa reakcja niewidomej dziewczynki;
• działania pana Tomasza w celu znalezienia okulisty dla dziecka.

Bohaterowi "Katarynki" to:

• Pan Tomasz - bogaty stary kawaler, miłośnik sztuki, prawnik, wróg katarynek; odmieniło go nieszczęście obcego dziecka; główny bohater noweli;
• niewidoma dziewczynka - kilkuletnia sąsiadka pana Tomasza, smutna i mizerna, mieszka z matką oraz jej przyjaciółką w oficynie kamienicy;
• stróż (dozorca domu) - pan Tomasz powierzył mu ważne zadanie niewpuszczania kataryniarze na podwórko.