Dysleksja - co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie dysleksji u dzieci

Co to jest dysleksja? Dysleksja - definicja mówi, że jest to chorobowe zaburzenia umiejętności czytania i pisania, stwierdzane u ucznia mimo stosowania standardowych metod nauczania oraz inteligencji na poziomie przynajmniej przeciętnym, a także dobrych warunkach społeczno - kulturowych.

Dysleksja rozwojowa nie jest jednorodną dysfunkcją. W zależności od przyczyn wyróżnia się wiele jej rodzajów.

Jakie są przyczyny dysleksji? Dysleksja u dzieci może dotyczyć zaburzeń percepcji wzrokowej, zaburzeń percepcji słuchowej albo integracji sensorycznej. Istnieją teorie, które głoszą, że jest dziedziczna i wynika z czynników genetycznych.

Za dziedziczenie dysleksji miałyby odpowiadać m.in. geny zlokalizowane na chromosomie 6. (gen DCDC2) i 15. Profesor Marta Bogdanowicz, jedna z pionierek przeprowadzających badania na dysleksję w Polsce, wymienia wiele typów dysleksji w zależności od tego, z czego wynikają u dziecka specyficzne trudności w zakresie czytania i pisania.

• Dysleksja typu słuchowego – warunkowana jest zaburzeniami percepcji i pamięci fonologicznej. Dziecko ma problem z prawidłowym słyszeniem dźwięków mowy i prezentuje wiele zaburzeń funkcji językowych.
• Dysleksja typu wzrokowego – wynika z zaburzeń percepcji i pamięci wzrokowej. Bardzo często wiąże się z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i motoryczno-przestrzennej.
• Dysleksja integracyjna – determinowana przez zaburzenia w zakresie integracji informacji płynących ze wszystkich zmysłów, czyli z zaburzeń integracji sensorycznej.
• Dysleksja mieszana – spowodowana przez zaburzenia różnego rodzaju, np. dysfunkcje w zakresie analizatora słuchowego, wzrokowego, zaburzenia wyobraźni przestrzennej, zaburzenia lateralizacji.
• Dysleksja wizualna – występuje w niej tzw. nieład.

Mówiąc o dysleksji, niejednokrotnie wspomina się o innych odmianach specyficznych trudności w nauce, np. o dysortografii, dysgrafii czy dyskalkulii. Bardzo często zdarza się tak, że uczeń prezentuje kilka zaburzeń jednocześnie – jest dyslektykiem i dysgrafem.

Niepokoi jednak fakt, że diagnoza dysleksji jest stawiana coraz częściej i do tego niesłusznie. Rodzicom czasami zależy na „załatwieniu” opinii o dysleksji, by uczniowie z zaświadczeniem o specyficznych trudnościach w nauce mieli specjalne przywileje i ułatwienia, np. podczas egzaminu maturalnego.

Jakie warunki trzeba spełnić, by móc stwierdzić, że dziecko jest dyslektykiem? Należy wykluczyć u malucha schorzenia neurologiczne. Ryzyko dysleksji powinno zostać rozpoznane na początku edukacji, ale samą dysleksję można zdiagnozować dopiero po ukończeniu przez dziecko III klasy szkoły podstawowej.

Dyslektycy to uczniowie z normą intelektualną, którzy znają zasady poprawnej pisowni, ale wskutek zaburzeń OUN nie stosują ich. Orzeczenie o dysleksji obowiązuje na wszystkich etapach kształcenia. Zazwyczaj dokument zaświadczający specyficzne trudności w nauce wydaje się na etapie IV–VI klasy.

Dysleksji nie można stwierdzić w przypadku uczniów, których złe oceny w szkole wynikają z zaniedbań środowiskowych, dlatego rozpoznanie dysleksji powinno nastąpić po co najmniej kilkumiesięcznych ćwiczeniach kompensacyjnych, zorganizowanych na terenie szkoły lub w lokalnej poradni pedagogiczno-psychologicznej.

Zaświadczenie o dysleksji zobowiązuje szkołę do dostosowania wymagań edukacyjnych do możliwości ucznia i zmodyfikowania kryteriów oceny tego ucznia. W przypadku podejrzeń, czy dziecko jest dyslektykiem, możemy wykonać maluchowi test na dysleksję.

Jakie są objawy dysleksji? Dysleksja jest trudna do rozpoznania ze względu na fakt, że często współwystępuje z innymi trudnościami w nauce, np. zaburzeniami mowy, zaburzeniami pamięci czy koncentracji uwagi.

U dzieci do 9. roku życia nie można postawić diagnozy dysleksji, można mówić jedynie o ryzyku dysleksji. Warto obserwować własne dziecko, gdyż wczesna interwencja może skutecznie zminimalizować kłopoty w nauce. Wystarczy, że dziecko zostanie rozpoznane jako dziecko z grupy ryzyka dysleksji, by mogło rozpocząć terapię pedagogiczną.

Ćwiczenia kompensacyjno-wyrównawcze stymulują rozwój poznawczy ucznia, przez co łagodzą negatywne skutki dysleksji.

Co powinno zaniepokoić rodziców w zachowaniu dziecka już w wieku niemowlęcym i przedszkolnym? Jak manifestuje się dysleksja? Do objawów ryzyka dysleksji zalicza się m.in.:

• brak etapu raczkowania w rozwoju motorycznym dziecka, długie utrzymywanie się odruchów wrodzonych, słabe napięcie mięśniowe;
• opóźniony rozwój mowy – dziecko późno zaczyna komunikować się za pomocą słów w porównaniu ze swoimi rówieśnikami, niepoprawnie stylistycznie i gramatycznie konstruuje swoje wypowiedzi, źle wymawia głoski, mówi niewyraźnie i niezrozumiale;
• obniżoną sprawność motoryczną – maluch prezentuje problemy z utrzymaniem równowagi, jest niezdarny ruchowo, nie lubi zabaw gimnastycznych, ma kłopoty z łapaniem i rzucaniem piłki do celu;
• niesprawność manualną – dziecko prezentuje trudności w zakresie motoryki małej (dotyczącej sprawności dłoni i palców), np. nie potrafi zapiąć guzików, zasznurować butów, posługiwać się sztućcami;
• słabą koordynację wzrokowo-ruchową – dziecko ma problemy z budowaniem wież z klocków, niechętnie układa puzzle, nie lubi rysować;
• opóźniony rozwój lateralizacji (przewagi czynnościowej jednej z półkul mózgowych) – maluch ma kłopoty z określaniem kierunków (nad, pod) i stron ciała (lewy, prawy) oraz na zmianę korzysta z obu rąk, bez wyraźnej dominacji jednej z nich;
• zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej – trudności z odrysowywaniem figur i rysowaniem szlaczków;
• problemy z różnicowaniem głosek podobnych dźwiękowo (p–b, d–t itp.);
• trudności w uczeniu się na pamięć krótkich wierszyków i piosenek, nazw miesięcy, dni tygodnia itp.;
• zaburzenia w zakresie analizy i syntezy wzrokowej, co wtórnie determinuje trudności w czytaniu ze zrozumieniem;
• wolne tempo czytania, długo utrzymującą się technikę literowania, przekręcanie wyrazów;
• problemy logopedyczne i wadliwą wymowę;
• problemy z pisownią – niestaranne litery, popełnianie błędów podczas przepisywania z tablicy, mylenie liter, opuszczanie lub dodawanie liter w wyrazach, dublowanie liter w słowie itp.

Zwykle pierwsze niepokoje rodziców, czy dziecko nie ma przypadkiem dysleksji, pojawiają się w pierwszych klasach szkoły podstawowej, kiedy maluch nie radzi sobie z nauką czytania i pisania.

Jakie błędy zwykle popełniają uczniowie z dysleksją?

• Nie potrafią utrzymać pisma w liniaturze zeszytu.
• Błędnie przepisują z tablicy lub książki.
• Nie potrafią zapisać wyrazu ze słuchu.
• Mylą litery podobne do siebie pod względem fonetycznym i wizualnym, np. b–p, d–b, m–n, e–ę, sz–s.
• Mają kłopoty z zapisaniem zmiękczeń, dwuznaków i różnicowaniem głosek dźwięcznych od bezdźwięcznych.
• Nie potrafią odróżnić, kiedy pisze się „ę”, a kiedy „e” i „en”.
• Opuszczają litery lub ich drobne elementy jak ogonki czy kropki.
• Przestawiają litery w słowach.
• Przestawiają szyk zdania.
• Popełniają dużo błędów ortograficznych, mimo że znają zasady poprawnej pisowni.
• Piszą niezgrabne litery.
• Piszą bardzo wolno, nie nadążając zanotować dyktowanych słów.
• Nie potrafią różnicować słów podobnie brzmiących, np. półka – bułka, lok – lot.
• Źle rozmieszczają elementy na kartce.
• Omijają znaki interpunkcyjne.
• Nie potrafią dostrzec szczegółów różniących dwie podobne ilustracje.
• Wolno czytają, w sposób niepewny, jakby zgadując słowa.
• Przestawiają litery w czytanych słowach.
• Niepoprawnie intonują czytany tekst.
• Za bardzo skupiają się na samej technice czytania.
• Mają problemy z dzieleniem słów na sylaby i syntezą sylab w słowa.
• Czasami pojawia się hiperleksja, czyli bardzo płynne i szybkie czytanie, ale bez rozumienia treści.
• Zbyt mocno lub za słabo przyciskają ołówek.
• Nie potrafią rozplanować elementów graficznych na rysunku.
• Nie lubią uczyć się języków obcych.
• Nie lubią geometrii i geografii ze względu na kłopot w orientacji w kierunkach i stronach świata.
• Mają problemy z nauką na pamięć, np. tabliczki mnożenia czy podczas nauki wierszy.
• Mają obniżoną sprawność motoryczną i unikają zajęć wychowania fizycznego.
• Prezentują trudności w zakresie koncentracji uwagi.

Dysleksja nie musi objawiać się wszystkimi wymienionymi powyżej symptomami. Jedno jest pewne – nie ogranicza się tylko do problemów w nauce, ale niesie ze sobą także ryzyko zaburzeń na tle rozwoju osobowości. Kiepskie rezultaty w nauce przyczyniają się niejednokrotnie do niskiego poczucia własnej wartości i wtórnie demotywują uczniów do dalszych wysiłków.

Słabe oceny zniechęcają do nauki i potwierdzają dodatkowo negatywną opinię o sobie jako o dziecko z dysleksją.

Dysleksja rozwojowa nie powinna być zatem rozpatrywana tylko i wyłącznie w kategoriach zaburzeń poznawczych, np. z powodu wadliwego analizatora słuchowego czy wzrokowego, ale należy ją uznać jako szerszy problem niosący konsekwencje zarówno natury intelektualnej, jak i psychicznej.

Jak pomóc dziecku z dysleksją? Większość metod leczenia opiera się na edukacji naprawczej oraz zapewnieniu społecznego i psychologicznego wsparcia, a specjalistyczne programy naprawcze mają za zadanie angażować wszystkie zmysły. Dzięki temu dyslektycy muszą rekompensować sobie braki jednej ze sfer, wykorzystując inne, lepiej u nich rozwinięte umiejętności.

Programy lecznicze skupiają się na:

• uważnym słuchaniu;
• rozwoju języka mówionego;
• koncentracji;
• fonologii;
• rozwoju manualnych zdolności;
• odręcznym pisaniu;
• pamięci;
• orientacji przestrzennej;
• porządkowaniu elementów.

W terapii najważniejsza jest konsekwencja, wszystkie działania zaś powinny obywać się pod okiem terapeuty. Wśród metod edukacyjnych w dysleksji wykorzystywane jest także leczenie farmakologiczne. Zwykle wiąże się to z istnieniem zaburzeń takich jak ADHD.

Wśród leków dostępnych na rynku możemy wyróżnić m.in.:

• metylofenidat;
• pircetam;
• atomoksetyna;
• wyciąg z miłorząbu japońskiego;
• kwasy omega 3;
• lecytynę sojową.

Warto rozważyć także dietę dla osoby z dysleksją - dołączyć do niej pestki, orzechy, rośliny strączkowe, ryby, oleje tłoczone na zimno.

Przykładowe ćwiczenia na dysleksję:

• dzielenie słów na sylaby;
• zabawy z rymami;
• ćwiczenia pamięci słuchowej i wzrokowej;
• aktywność ruchowa;
• wyszukiwanie różnych technik mnemoniki;
• zadania z orientacji przestrzennej.

Dysleksja nie jest uleczalna, jednak dzięki specjalistycznym ćwiczeniom oraz leczeniu dyslektyk może o wiele bardziej komfortowo funkcjonować.

Źródła

1. Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Linea, Lublin 1994, ISBN 83-901518-0-4.
2. Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Harmonia, Gdańsk 2002, ISBN 83-7134-120-2.
3. Gindrich P.A., Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów dyslektycznych, Wyd. UMCS, Lublin 2002, ISBN 83-227-2003-3.