Dramat romantyczny i "Dziady" jako przykład gatunku
Dramat romantyczny to typ utworu, który ukształtował się w dobie romantyzmu. Stoi w opozycji do dramatu klasycystycznego. Przykładem utworu napisanego w tym gatunku na gruncie polskim są „Dziady” Adama Mickiewicza.
Dramat romantyczny i "Dziady" jako przykład gatunku
Dramat romantyczny w XIX wieku
Dramat romantyczny to jeden z częściej uprawianych gatunków w dobie romantyzmu. Sięgali po niego go m.in. Victor Hugo („Maria Tudor”). W Polsce w gatunku tym tworzyli: Adam Mickiewicz („Dziady”), Juliusz Słowacki („Balladyna”) oraz Zygmunt Krasicki („Nie-boska komedia”).
Twórcy dramatu romantycznego nawiązywali do dramaturgii Williama Szekspira, barokowego dramatu hiszpańskiego i dramaturgii mieszczańskiej.
„Dziady” jako przykład dramatu romantycznego
Doskonałym przykładem dramatu romantycznego są „Dziady” Adama Mickiewicza, które drukiem ukazały się w 1823 r. w Wilnie. Ich II część postała najwcześniej, bo autor „Pana Tadeusza” pisał ją od grudnia 1820 r., jednak zakończył ją dopiero trzy lata później. III część „Dziadów”, nazywana drezdeńskimi, powstała na przełomie października i listopada 1832 r. Została opublikowana jeszcze w tym samym roku jako IV tom „Poezji”.
Adam Mickiewicz był bardzo dobrze wykształcony. Fascynował się literaturą antyczną. Budowa dramatu antycznego (por. „Król Edyp”) była mu doskonale znana. Nic zatem dziwnego, że nawiązał do niej w czasie pisania „Dziadów”. W utworze zachował grecką zasadę trzech jedności – czasu, miejsca i akcji. W II części, jak w antycznym pierwowzorze, pojawia się chór. Z kolei w IV części Mickiewicz ograniczył ilość aktorów na scenie.
Poeta wprowadził jednak kilka modyfikacji. Jego utwór jest przykładem dramatu romantycznego. Wyróżnia go:
- Otwarta kompozycja utworu – dramat romantyczny wyróżnia się otwartą kompozycją. Dla przykładu: nie wiemy, co stało się z Pasterką wyprowadzoną z kaplicy w II części "Dziadów".
- Na scenie pojawiają się duchy – w klasycznym dramacie obowiązywała zasada ukazywania świata przedstawionego tylko w jednej, realistycznej, konwencji. W II części „Dziadów” pojawiają się duchy Józia i Rózi, Złego Pana, lekkomyślnej Zosi i tajemniczego Widmo. Istotą pozaziemską jest Gustaw z IV części „Dziadów”.
- Ludowość – twórcy doby romantyzmu chętnie odwoływali się do ludowych wierzeń i prawd. W dramacie romantycznym znajdujemy też odwołanie do ludowego poczucia sprawiedliwości.
- Zerwanie z łańcuchem przyczynowo-skutkowym
- Nastrój tajemnicy, grozy – taki nastrój Mickiewicz utrzymuje niemal przez całą akcję dramatu. Część II rozgrywa się późnym wieczorem, kończy – tuż po północy, która nazywana jest nie bez przyczyny godziną duchów. Na scenie pojawiają się upiory, zjawy, duchy.
W III „Dziadów” Adam Mickiewicz zerwał z zasadą trzech jedności. Akcja dzieje się w więzieniu klasztoru bazylianów w Wilnie, wiejskim domu pod Lwowem, siedzibie Nowosilcowa w Wilnie, salonie w Warszawie, na cmentarzu i Rosji. Nie ma też jedności czasu, bo akcja rozgrywa się 1 listopada, w Wigilię i w Wielkanoc.
W dramacie romantycznym pojawia się też synkretyzm rodzajowy. Możliwe jest ponadto łączenie scen zbiorowych z kameralnymi oraz mieszanie realizmu z fantastyką.
