„Pan Tadeusz” – streszczenie narodowej epopei

Epopeja rozpoczyna się "Inwokacją". W dalszej części ze szkoły w Wilnie do rodzinnego Soplicowa wraca młody Tadeusz. Właścicielem dworu jest jego opiekun, Sędzia Soplica. W posiadłości przebywa wielu gości, którzy przyjechali na proces o stary zamek. Jego właścicielem był magnat Stolnik Horeszko. Proces toczy się między ostatnim krewnym Horeszki, Hrabią i Sędzią Soplicą.

. Kiedy Tadeusz wchodzi do pokoju, który niegdyś należał do niego, spostrzega, że musi mieszkać w nim młoda dziewczyna. Zosia zauważa młodzieńca i spłoszona ucieka.

Wieczorem odbywa się uroczysta uczta, podczas której obowiązują określone zasady. Na ich temat mowę wygłasza Sędzia. Swoje zdanie wyraża też Podkomorzy, który wskazuje na potrzebę pielęgnowania polskości.

Tadeusza podczas uczty próbuje uwieść Telimena. Wydaje mu się, że to ją widział rankiem w swoim dawnym pokoju. Asesor uświadamia go jednak, że kobieta jest jego ciotką (później okazuje się, że nie są spokrewnieni).

W Soplicowie odbywa się polowanie na niedźwiedzia, który opuścił matecznik. Zwierzę postrzelił ksiądz Robak, ratując tym samym Hrabiego przed atakiem dzikiego zwierza.

Gerwazy, stary klucznik Horeszków, opowiada Hrabiemu historię rodu. Wspomina o wydarzeniach, które doprowadziły do sporu między Soplicami a Horeszkami.

Jacek Soplica za młodu był hulaką i awanturnikiem. Zaprzyjaźnił się ze Stolnikiem Horeszko i zakochał w jego córce, Ewie (z wzajemnością!). Kiedy miał poprosić Stolnika o rękę ukochanej, ten wspomniał o jego planach wobec niej: chciał wydać ją za mąż za kasztelana. Soplica w rozpaczy ucieka z zamku.

Soplica ostatecznie poślubił szlachciankę, której jednak nie kochał. Z tego związku narodził się Tadeusz. Kobieta umarła tuż po porodzie. Jacek popadł w alkoholizm, co w połączeniu z jego porywczą naturą doprowadziło go tragedii. Pewnej nocy w przypływie złości przybył pod zamek Horeszków atakowany przez Moskali. Kiedy Stolnik odparł atak, Soplica chwycił za broń zabitego Rosjanina i zastrzelił Horeszkę.

To zdarzenie diametralnie zmieniło jego życie. Oddał syna na wychowanie, a sam wstąpił do Legionów Polskich. Kiedy został ranny, musiał odejść z wojska. Wstąpił do zakonu bernardynów i przyjął imię księdza Robaka. Został tajnym emisariuszem Napoleona.

Karczmę Jankiela odwiedza ksiądz Robak. Namawia zgromadzoną w niej szlachtę, by zatroszczyła się o przygotowanie Litwy na przyjęcie zbliżających się wojsk Napoleona.

Gerwazy namawia zaścianek Dobrzyńskich, by napadli na Soplicowo. Na miejsce bitwy przybywają stacjonujący w okolicy Rosjanie, którzy pojmali szlachtę z Dobrzyna. Na ratunek przybywa ksiądz Robak wraz z przywódcą rodu Dobrzyńskich, Maćkiem nad Maćkami. Zakonnik zostaje zraniony kulą. Wieczorem prosi o spowiedź. Na łożu śmierci wyznaje Gerwazemu, że jest Jackiem Soplicą.

Tadeusz i Hrabia wyruszyli z Soplicowa, by walczyć w Legionach Polskich. Po roku wracają do dworku. Odbywają się zaręczyny Tadeusza i Zosi, podczas którego wszyscy zgromadzeni goście tańczą poloneza.