Groteska – definicja, funkcje i przykłady

Groteska to kategoria estetyczna, po którą sięgali muzycy, pisarze i malarze. Jej cechą charakterystyczną jest połączenie przeciwstawieństw.

Utwory groteskowe są niejednorodne stylistycznie, znajdziemy w nich elementy absurdu. Bywają też trudne w odbiorze.

Samo słowo groteska wywodzi się z języka włoskiego (z wł. grottesca, od wyrazu 'la grotta', oznaczającego jaskinię lub piwnicę). Pojawiło się wraz z odkryciem na przełomie XV i XVI w. malowideł ściennych w domu Nerona, na których przedstawione były hybrydy roślinne i zwierzęce. Pojęcia groteski zaczęto więc pierwotnie używać na określenie malowideł o nieregularnych kształtach, fantastycznych, przedstawiających maszkarady i demony.

Połączenie groteski ze śmiesznością, karykaturą zaczęło zyskiwać na popularności za sprawą rycin Jacques'a Callota (XVII w.). W literaturzę tę kategorię estetyczną upowszechniły takie gatunki literackie jak satyra czy poemat heroikomiczny.

Groteska była wykorzytywana przez twórców renesansu i romantyzmu.

Artyści sięgają po groteskę, by zszokować odbiorcę. Chcą sprowokować ich do myślenia, przeżywania. Wywołać skrajne emocje: śmiech, obrzydzenie, złość.

Utwory groteskowe pokazują świat w absurdalnym świetle. Jest on przejaskrawiony, niekiedy trudny do zrozumienia. Łamane są reguły, konwencje.

By dziecku łatwiej było zapamiętać, co to jest groteska, możecie spróbować przygotować taki utwór. Nie musi być długi. Ważne, aby znalazły się w nim niebanalne i mocno przejaskrawione postaci, wydarzenia.

Po groteskę sięgali twórcy różnych epok literackich, najczęściej po to, by nadać swojemu dziełu wyrazistego charakteru. Jej cechy odnajdziemy m.in. w średniowiecznym utworze "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią", gdzie pojawia się motyw danse macabre (taniec śmierci).

Elementy groteski znajdziemy też w takich dziełach jak:

• "Szewcy" Stanisława Ignacego Witkiewicza,
• "Tango" Stanisława Mrożka,
• "Mistrz i Małgorzata" Michaiła Bułhakowa,
• "Proces" Franza Kafki,
• "Ferdydurke" i "Trans-Atlantyk" Witolda Gombrowicza,
• "Kartoteka" Tadeusza Różewicza.

"Ferdydurke" to powieść groteskowa z 1937 r. Elementy groteski znajdziemy nie tylko w fabule utworu, ale też w jego warstwie symbolicznej i językowej.

Dlaczego Witold Gombrowicz sięgnął po groteskę? Choćby po to, by poprzez karykaturę dostrzec to, na co nie zwracamy uwagi. Chciał też panować nad formą, a nie by forma panowała nad nim. Pragnął stworzyć nową całość zależną od własnego pomysłu, oryginalną. W tym celu posłużył się grą motywami, a także konwencjami gatunkowymi i językowymi. Groteska też pozwoliła na uniknięcie patosu.