Bezsenność – przyczyny, objawy i leczenie
Bezsenność jest zaburzeniem, które charakteryzuje się trudnościami w zasypianiu, utrzymywaniu ciągłości snu, przedwczesnym budzeniem się oraz poczuciem, że sen nie daje wypoczynku. Jakie są przyczyny bezsenności i jak skutecznie z nią walczyć? Czy bezsenność wpływa na funkcjonowanie psychiczne i fizyczne?
1. Co to jest bezsenność?
Bezsenność (insomnia) to zaburzenie snu, które cechuje się trudnościami w zasypianiu i utrzymaniu snu (co oznacza kłopot z ponownym zaśnięciem po przebudzeniu), wczesnym budzeniem się i niemożnością ponownego zaśnięcia lub snem o kiepskiej jakości (mówi się o nim, gdy odpoczynek nocny nie regeneruje). Co ważne, niedyspozycje w tym zakresie pojawiają się pomimo dbania o higienę snu.
Zjawisko bezsenności może dotyczyć osób w każdym wieku. Bywa samodzielnym problemem, ale i wiąże się z innymi chorobami oraz zaburzeniami snu, takimi jak bezdech senny, zespół niespokojnych nóg czy parasomnie (to grupa zaburzeń snu, która obejmuje różne nieprawidłowe zachowania podczas snu, takie jak nocne lęki, nocne jedzenie, koszmary senne czy somnambulizm, czyli chodzenie we śnie).
Skutki zdrowotne braku snu
Bezsenność jest przyczyną dyskomfortu oraz stresu, ale i problemów w zakresie codziennego funkcjonowania.
Osoby, które cierpią na bezsenność, skarżą się na zmęczenie i senność w ciągu dnia, bóle głowy i spadek energii, ale również inicjatywy czy motywacji. Często towarzyszy im rozdrażnienie, uczucie napięcia lub zaburzenia nastroju. Typowe jest ogólne złe samopoczucie, problemy z utrzymaniem uwagi, koncentracją i pamięcią.
Co więcej, długo utrzymująca się bezsenność stanowi czynnik ryzyka wielu problemów zdrowotnych, takich jak depresja, nerwica i lęk, ale i choroby układu krążenia, cukrzyca czy zespół przewlekłego bólu.
2. Klasyfikacja i przyczyny bezsenności
Specjaliści, którzy zgłębiają przyczyny bezsenności stwierdzili, że na problem bezsenności narażone są szczególnie kobiety, osoby po 30. roku życia, także obciążone genetycznie (stwierdzona bezsenność lub zaburzenia psychiczne w rodzinie). Nie bez znaczenia jest stres i nadmierne pobudzenie fizjologiczne oraz skłonność do zamartwiania się i rozpamiętywania. Zaburzenia snu w ciąży wynikają ze zmian hormonalnych i fizycznych charakterystycznych tego okresu.
Bezsenność może być także spowodowana przez zaburzenia psychiczne lub fizyczne, a także niektóre leki lub substancje. Duże znaczenie ma też niezdrowy styl życia i nieodpowiednia higiena snu, w tym zbyt długi czas spędzany w łóżku, picie kawy wieczorem, dosypianie poranne, brak aktywności fizycznej czy stałe przyjmowanie tabletek nasennych.
Analizując przyczyny zaburzenia, warto wziąć pod uwagę klasyfikację zaburzenia. Bezsenność dzieli się bowiem na:
- bezsenność przygodną, która trwa do kilku dni,
- bezsenność krótkotrwałą, trwająca do 4 tygodni,
- bezsenność przewlekłą trwająca powyżej miesiąca.
Bezsenność przygodna i bezsenność krótkotrwała najczęściej są wywołane:
- reakcją na stres (np. problemy w pracy, w domu, w rodzinie),
- zmianą trybu życia (np. narodziny dziecka, podróż ze zmianą stref czasu, przeprowadzka, przejście na emeryturę).
Bezsenność krótkotrwałą mogą wywołać również choroby somatyczne, tak infekcje, jak i choroby przebiegające z bólem.
Bezsenność przewlekła zwykle ma związek z:
- zaburzeniami psychicznymi (zwłaszcza depresją i zaburzeniami lękowymi), uzależnieniami (np. na przykład od alkoholu)
- przewlekłymi chorobami somatycznymi (np. przewlekłymi stanami zapalnymi, zaburzeniami hormonalnymi, przewlekłymi zespołami bólowymi, chorobami neurologicznymi i narządu ruchu).
3. Rozpoznanie i leczenie bezsenności
Aby zdiagnozować bezsenność, nie trzeba przeprowadzać specjalistycznych badań, takich jak mierzenie długości i jakości snu.O rozpoznaniu decyduje subiektywne odczucie osoby, której sen jest zaburzony. Ponadto obok stopnia, w jaki objawy bezsenności wpływają na aktywność, kluczowe jest kryterium dotyczące częstotliwości i czasu trwania bezsenności. Można o niej mówić, gdy problem pojawia się przez co najmniej miesiąc, trzy razy w tygodniu lub więcej.
W leczeniu bezsenności stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy for insomnia, CBTi). Bardzo duże znaczenie ma odpowiednia higiena snu:
- utrzymywanie regularnych godzin snu i czuwania,
- unikanie drzemek w ciągu dnia,
- wzmożenie aktywności fizycznej w ciągu dnia,
- kładzenie się do łóżka tylko w przypadku odczuwania senności,
- zrezygnowanie z picia napojów z kofeiną na 6 godzin przed snem,
- unikanie spożywania kolacji w późnych godzinach nocnych,
- zaniechanie wieczornego picia alkoholu i palenia tytoniu,
- unikanie wieczorem jaskrawego, silnego światła,
- używanie łóżka wyłącznie do snu i życia intymnego,
- wstawanie codziennie o tej samej porze.
Duże znaczenie mają także treningi relaksacyjne (np. medytacja, techniki oddychania, joga).
W terapii bezsenności wykorzystuje się także leki z grupy tzw. antagonistów receptora benzodiazepinowego, preparaty przeciwdepresyjne, neuroleptyki i leki antyhistaminowe. Pomocne bywa stosowanie melatoniny, wyciągów z waleriany (kozłka lekarskiego) i szyszek chmielu. Co ważne, ich dłuższe stosowanie musi być skonsultowane z lekarzem.
