Objawy dysortografii

Dzieci, które nie radzą sobie z pisaniem i czytaniem, zwykle nie lubią lekcji języka polskiego. Niechęć do czytania powoduje, że maluchy mają ubogie słownictwo i popełniają też wiele błędów ortograficznych. Nierzadko problemy w pisaniu i czytaniu są powodem tego, że uczeń zostaje na drugi rok w tej samej klasie. Z czego wynika dysortografia, nazywana inaczej specyficznym zaburzeniem ortografii? Dysortografia, a więc specyficzne zaburzenie w nauce pisania, objawiające się popełnianiem błędów ortograficznych, mimo znajomości zasad pisowni i odpowiedniej motywacji do poprawnego pisania, może być spowodowana niedorozwojem lub utratą pewnych funkcji percepcyjno-motorycznych, które uczestniczą w czynnościach czytania i pisania. To wbrew pozorom bardzo skomplikowany proces, który polega na transformacji ciągu fonicznego na ciąg graficzny. Dziecko zatem musi znać system znaków graficznych, czyli litery, oraz zasady pisowni, które umożliwią przedstawienie dźwięków mowy za pomocą znaków graficznych.

Do umiejętności pisania potrzebne są: sprawna analiza słuchowa, pamięć słuchowa, kinestezja artykulacyjna, analiza wzrokowa i dobrze funkcjonujący analizator kinestetyczny ręki, który odpowiada za czynności manipulacyjne – w tym wypadku pisanie długopisem. Dlaczego niektóre dzieci, mimo znajomości zasad ortograficznych, popełniają błędy w dyktandach? Dysortografia może mieć swoje przyczyny w:

• mikrouszkodzeniach struktur mózgowych w życiu płodowym,
• powikłaniach okołoporodowych,
• wrodzonych zniekształceniach struktur mózgowych,
• opóźnionym rozwoju centralnego układu nerwowego,
• nabytych uszkodzeniach struktur korowych.

Dysortografia należy do specyficznych trudności w pisaniu i czytaniu, może występować razem z wadami mowy, dysgrafią i dysleksją, ale równie dobrze niezależnie od nich.

Nie wszystkie dzieci z wadami mowy robią błędy w pisaniu i czytaniu. Obwodowe zaburzenia mowy, np. seplenienie międzyzębowe, seplenienie boczne albo nosowanie, nie muszą skutkować trudnościami w pisaniu i czytaniu. Problemy te występują u dzieci z wadami mowy pochodzenia centralnego i wynikają z zaburzeń słuchu fonematycznego oraz z zaburzeń motorycznych – artykulacji dźwięków i kinetyki mowy. Kiedy można podejrzewać, że u dziecka występuje dysortografia?

• Kiedy maluch nie odróżnia słuchowo głosek mało kontrastowych albo głosek stanowiących opozycje. Myli głoski dźwięczne z bezdźwięcznymi, np. p:b, t:d, f:w oraz głoski ustne z nosowymi, np. d:n, b:m, e:ę.
• Zaburzenia w pisaniu występują też pod względem miejsca artykulacji, np. s:sz, s:sz:ś, z:ż(rz):ź, c:cz:ć oraz pod względem stopnia zbliżenia narządów mowy, np. ż(rz):dż(drz).
• Kiedy dziecko lepiej realizuje w piśmie i mowie głoski, które różnią się paroma cechami artykulacyjnymi.
• Kiedy dziecko przestawia w słowie głoski i sylaby, opuszcza litery w wyrazach albo dodaje zbędne literki.

Dysortografia wynika ze słabej świadomości fonetyczności pisma, czyli poziomu odpowiedniości między wymową słów a ich graficznym zapisem. Jak wiadomo, w języku polskim nie zawsze pisze się tak, jak się słyszy. Niektóre głoski można zapisać w różny sposób, np. samogłoskę „u” jako „u” albo „ó”, samogłoskę „ę” jako „ę” albo „en”. Dzieci z dysortografią, mimo znajomości zasad ortograficznych, nie wiedzą, kiedy pisać „ż”, kiedy „rz”, kiedy „ch”, a kiedy „h”, kiedy „e”, a kiedy „ę”, kiedy „o”, a kiedy „ą” albo „ął”. Dysortograficy często nieprawidłowo nazywają znaki graficzne, np. litera „t” bywa określana jako „ty” albo „te”, co czasami wynika z wadliwego procesu nauczania pisma przez nauczyciela. Reedukacja powinna zatem polegać na zapoznaniu ucznia z pojęciem sylaby, głoski i litery. Dysortografia wiąże się też z nieznajomością zasad ortograficznych i złą pamięcią wzrokową, która utrudnia utrwalenie się wzorca wzrokowego wyrazu. Najczęściej występuje ona łącznie z dysgrafią.

Źródła

1. Pietras I., Dysortografia – uwarunkowania psychologiczne, „Harmonia”, Gdańsk 2008, ISBN 978-83-7134-307-0.
2. Saduś Z., Jak pomóc uczniowi w nauce ortografii. Poradnik dla nauczycieli i rodziców z elementami terapii pedagogicznej, „Promyk”, Opole 2005, ISBN 83-86042-06-0.