Lęk separacyjny u dziecka – źródła, objawy, oswajanie i leczenie

Lęk separacyjny to jeden z etapów w rozwoju dziecka, to strach przed rozłąką z bliską osobą. Lęk separacyjny u niemowlaka jest zupełnie normalny, to zjawisko fizjologiczne. Zwykle pojawia się u dzieci w wieku od 7 do 9 miesięcy, choć może występować także w późniejszych latach. Jak objawia się lęk separacyjny u dziecka? Jak leczyć ten lęk u dzieci? Kiedy lęki separacyjne powinny nas zaniepokoić?

1. Czym jest lęk separacyjny?

Lęk separacyjny (ang. SAD) zaliczamy do najczęściej występujących form zaburzeń lękowych. Jest to chorobliwy, niewspółmierny do sytuacji strach przed rozstaniem z bliską osobą. Perspektywa rozdzielenia z rodzicem napawa jednostkę lękiem i budzi sprzeciw oraz niechęć.

Dziecko obawia się oddalenia od osób sobie znanych, choć jednocześnie pojawia się u niego chęć odkrywania świata, obcowania z innymi ludźmi i ciekawość świata.

Zobacz film: "Jak pomóc dziecku pokonać strach?"

Lęk separacyjny - kiedy występuje? Pojawia się w czasie, gdy u małego dziecka rozwija się duże przywiązanie do rodzica. Lęk separacyjny wynika jednak z tego, że dziecko nie potrafi zrozumieć, że gdy opiekun znika na jakiś czas, to wraca i nie znika na zawsze. Dla dziecka, rodzic jest tylko, gdy go widzi, a gdy znika, choć na chwile - maluch nie rozumie, że to tylko okres przejściowy.

Źródła lęki separacyjnego nie są do końca znane. Według niektórych ekspertów lęk separacyjny jest związany z uszkodzeniami genetycznymi w mózgu małych dzieci. Jednak psychologia sugeruje, że lęk separacyjny jest związany raczej z tendencją dziecka do silnego przeżywania stresu związanego z nieobecnością rodzica i obaw opiekuna o potomstwo.

Zazwyczaj problem nie jest aż tak poważny, gdy dziecko mimo wszystko daje się uspokoić po wyjściu rodzica. Jeżeli jednak opiekun dziecka nie może zapanować nad płaczem dziecka warto udać się do specjalisty.

2. Fizjologiczny lęk separacyjny u dziecka

Lęki u niemowlaka, między 9. a 11. miesiącem życia są zjawiskiem naturalnym, są to tzw. lęki rozwojowe u dzieci. Niemowlęta nerwowo reagują na nawet krótkotrwałe rozstanie z rodzicem, są rozdrażnione i niespokojne, pojawia się tęsknota za mamą lub tatą.

Tego typu lęki u dzieci w wieku przedszkolnym także są normalne. O anomaliach możemy mówić, gdy natężenie lękowych reakcji jest niepokojące lub gdy lęk ten pojawia się u dzieci także w innym wieku.

Według naukowców lęk separacyjny występuje o około 5 proc. dzieci, częściej u chłopców. Niekiedy tego rodzaju tęsknota za tatą czy mamą pojawia się także wśród nastolatków.

3. Lęk separacyjny - jak przebiega to zaburzenie lękowe

Lęk separacyjny u dzieci może powodować szereg objawów, które świadczą o tym, że rozstanie jest dla malucha wręcz nie do zniesienia. Lęk separacyjny u najmłodszych objawia się przede wszystkim jako chorobliwy płacz, pojawia się także histeria u niemowlaka.

Dziecko płacze, gdy mama wychodzi i trudno go uspokoić po jej wyjściu. Może pojawić się także lęk separacyjny u niemowląt w nocy, gdy np. dziecko obudzi się i nie zobaczy w pokoju rodziców. Lęk separacyjny u dwulatka lub trzylatka przebiega podobnie.

Jak wyglądają te zaburzenia lękowe u dzieci w wieku przedszkolnym? U nieco starszych przedszkolaków objawy tego lęku są także dość podobne, zdarzają się także ataki histerii u 3 latka. Dodatkowo razem z rozwojem dziecka dochodzi ciągła potrzeba przebywania z rodzicem, chodzenie za nim po domu.

Po 5. roku życia pojawiają się senne koszmary, mogą pojawiać się problemy z zasypianiem u dziecka 7 - letniego, czy lęki u dziecka 9 - letniego. Lęk separacyjny u dzieci starszych, w wieku szkolnym (9 - 12 lat) objawia się wysokim poziomem stresu, a u dzieci starszych od 13. roku życia można zaobserwować ospałość, spadek koncentracji i apatię.

W głowie dziecka pojawia się nieuzasadniona obawa, że rodzicom w chwili rozłąki stanie się coś złego i nie wrócą po dziecko. Inne objawy lęku separacyjnego to:

• niechęć do spania we własnym łóżku;
• stałe towarzyszenie rodzicom w domu;
• nieuzasadniona obawa przed nagłą śmiercią rodzica;
• ataki paniki i lęku w momencie rozdzielenia z rodzicem;
• odmowa chodzenia do przedszkola lub szkoły.

U dzieci i młodzieży szkolnej w okresie dojrzewania mogą pojawić się także objawy somatyczne, takie jak:

• bóle głowy;
• bóle brzucha;
• pocenie się;
• przyspieszone bicie serca;
• duszności.

Dzieciom wciąż coś dolega i czują się źle.

4. Lęk separacyjny - rozpoznanie

Do potwierdzenia diagnozy specjalista podczas wizyty musi stwierdzić:

• czas trwania zakłócenia - co najmniej 4 tygodnie;
• pojawienie się zaburzenia przed osiągnięciem pełnoletności;
• rozwojowo niewłaściwy i zbyt duży strach przez oddzieleniem od domu lub osób, do których dziecko jest przywiązany;
• znaczne klinicznie upośledzenie funkcjonowania szkolnego, społecznego lub funkcjonowania w innych ważnych dziedzinach;
• brak występowania zaburzenia wyłącznie w przebiegu zaburzenia rozwojowego całościowego, schizofrenii lub też innych psychotycznych zaburzeń.

Zazwyczaj zaburzenie diagnozuje psychiatra lub psycholog na podstawie wywiadu z dzieckiem, rodzicami oraz obserwacji pociechy.

5. Leczenie lęku separacyjnego

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, tak i w tym przypadku wskazana jest pomoc psychologiczna. Terapia lęku to techniki behawioralne, którymi posługuje się specjalista, między innymi terapia poznawcza behawioralna, warunkowanie instrumentalne czy też systematyczna desentyzacja i ekspozycja.

Dużą rolę odgrywa również psychoedukacja. Podczas spotkać ze specjalistą dziecko uczy się, jak panować nad lękiem, stopniowo go oswajać i ostatecznie go przezwyciężyć. W niektórych przypadkach wskazane jest leczenie farmaceutykami.

Skuteczność leczenia zależna jest głównie od motywacji dziecka oraz jego bliskich.

6. Lęk separacyjny - powikłania

Tego rodzaju lęki u dzieci mogą powodować stres zarówno u malucha, jak i jego opiekunów. Może to prowadzić do zaburzeń w relacjach, u rodziców zaś może wykształcić strach przed wychodzeniem z domu.

Częsta absencja dziecka w szkole może powodować narastanie zaległości i konieczność ich nadrabiania, co może zwiększać napięcie u dziecka. To tylko niektóre z powikłań, które różnią się od siebie, zależnie od pacjenta i konkretnej rodziny.

7. Lęk separacyjny zalecane postępowanie

Lęk separacyjny dzieci odczuwają w różny sposób. Niektóre z nich przechodzą przez okres lęku separacyjnego spokojnie, a inne za każdym razem reagują histerią. W okresie lęku separacyjnego najważniejsze dla dziecka jest poczucie bezpieczeństwa. Dorośli powinni okazywać dziecku dużo cierpliwości i czułości.

Mama powinna w miarę możliwości powrócić do pracy dopiero po 1 urodzinach dziecka, co pomoże im łagodniej przejść przez ten czas. Warto również starać się wychodzić i zostawiać dziecko pod opieką innych od najwcześniejszych lat, to sprawi, że dla maluszka taka sytuacja będzie czymś naturalnym.

W okresie lęku separacyjnego, gdy dziecko chce tylko do mamy, powinna ona wyjaśniać dziecku, że wychodzi i nie wymykać się ukradkiem. Warto powiedzieć dziecku, że mama wróci np. na podwieczorek. Dzięki takiemu zachowaniu dziecko mniej odczuje konsekwencje lęku separacyjnego.

Gdy dziecko przechodzi przez czas lęku separacyjnego, rodzic nie powinien również przedłużać pożegnań. Dzięki temu dziecko nie będzie czuło, że dzieje się coś złego. Im dłużej opiekun będzie przytulać i wyjaśniać całą sytuację, tym bardziej maluszek będzie miał wrażenie, że coś jest nie tak. Dużo lepiej traktować wyjście z domu naturalnie, dać buziaka i wyjaśnić, kiedy się wróci.

Aby maluchom łatwiej było oswoić lęki dziecięce, warto pobawić się w znikanie i pojawianie ulubionej zabawki. Dziecku będzie łatwiej zrozumieć, że chociaż rodzic wychodzi i go nie ma, to szybko wróci.

Są jednak sytuacje, gdy lęk separacyjny sam nie znika, a u dziecka zaczyna się pojawiać ból głowy, brzuszka, a na dodatek znika apetyt. Wówczas należy udać się do specjalisty, który pomoże rodzicom zmniejszyć lęki dziecka i przywrócić mu poczucie bezpieczeństwa.