Zaburzenia integracji sensorycznej

Integracja sensoryczna to pojęcie stosunkowo nowe w psychologii, ale w ostatnich latach cieszy się jednak dużym zainteresowaniem. Ma to związek z rosnącą liczbą dzieci, u których diagnozuje się zaburzenia integracji sensorycznej.

Samo pojecie "integracja sensoryczna" ukuła amerykańska psycholog i terapeutka Jean Ayres. Przez ponad 30 lat pracowała z dziećmi obserwując ich rozwój i zachowania społeczne. Na tej podstawie opracowała terapię integracji sensorycznej.

Wiedza Ayres dotarła do polskich psychologów i terapeutów w 1993 roku. Od tego czasu zainteresowanie tą dziedziną w naszym kraju stale rośnie.

1. Co to jest integracja sensoryczna?

Dziecko przychodzi na świat bezbronne i niesamodzielne. Jego rozwój jednak jest niezwykle szybki. Niemal każdego dnia uczy się czegoś nowego, poznaje świat i najbliższe mu otoczenie. Zdobywa nowe doświadczenia poprzez układy zmysłowe: dotyk, wzrok, słuch, smak.

Jean Ayres stwierdziła, że nowe umiejętności dziecko zdobywa w określonym porządku (koncepcja sekwencyjności). Podzieliła je na cztery stadia, które są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują:

• Stadium I (życie płodowe i okres noworodkowy) – rozwój integracji bodźców błędnikowych i proprioceptywnych (umożliwiają one, m.in. ruch gałek ocznych, prawidłowe napięcie mięśniowe, równowagę, poczucie pewności w stosunku do siły grawitacji) oraz integracji bodźców dotykowych.
• Stadium II (1. rok życia) – poznanie schematu ciała, praksja (zdolność wykonywania złożonych ruchów celowych), koordynacja stron ciała.
• Stadium III (od 1. do 3. roku życia) – rozwój mowy, rozwój zdolności manipulacyjnych (koordynacja oko-ręka).
• Stadium IV (okres przedszkolny, wczesnoszkolny) – rozwój komunikacji międzypółkulowej, samokontroli, samoakceptacji, zdolności rozumienia i myślenia abstrakcyjnego.

Każdy z tych etapów musi pojawić się w określonej kolejności. Gdy dojdzie do zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym, wówczas przekłada się to na problemy emocjonalne, społeczne i rodzinne.

Dziecko może zachowywać się niezrozumiale dla dorosłych, sprawiać problemy wychowawcze, które jednak nie wynikają z jego złośliwości, ale właśnie z zaburzeń integracji sensorycznej.

2. "Korek uliczny w mózgu"

Carol Kranowitz, autorka wielu publikacji z zakresu zaburzeń integracji sensorycznej, uważa, że można określić czynniki, które predysponują do zaburzeń SI.

Należą do nich:

• uwarunkowania genetyczne,
• czynniki prenatalne, tj. palenie i picie alkoholu w czasie ciąży, ciąża mnoga, przedwczesny poród, niska masa urodzeniowa, stres dziecka po narodzinach (np. w wyniku cięcia cesarskiego).
• czynniki okołoporodowe, tj. żółtaczka, długotrwała hospitalizacja.

Zdaniem Carol Kranowitz problem zaburzeń integracji sensorycznej dotyczy od 10 do 15 proc. dzieci.

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD) to cała gama zaburzeń. Obejmuje trzy główne kategorie:

1. zaburzenie modulacji sensorycznej,
2. zaburzenie dyskryminacji sensorycznej,
3. zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym.

Nigdy nie występują one jednocześnie. Jean Ayres w swoich pracach wielokrotnie podkreślała, że w przypadku SPD nie można mówić o uszkodzeniu mózgu, to jedynie "swoisty korek uliczny". Umiejętnie poprowadzona terapia pomoże ów zator rozładować.

3. Objawy zaburzeń SI

Jest ich bardzo dużo i zależą one od kategorii SPD. Niepokój rodziców powinny jednak wzbudzić zachowania, tj.:

• nadmierna ruchliwość dziecka (dziecko jest często odbierane jako niegrzeczne, nieposłuszne),
• bierność, niska aktywność dziecka, powolność,
• obniżone napięcie i siła mięśni,
• trudność w zdobywaniu nowych umiejętności ruchowych,
• problem z samoobsługą – myciem się, ubieraniem,
• niska koordynacja ruchowa (uznawana za niezdarność),
• mylenie kierunków,
• strach przed wspinaniem się na drabinki, wejściem na krzesło, tapczan,
• niechęć do mycia, obcinania paznokci, włosów,
• niechęć do przytulania, głaskania,
• niechęć do zabawy z innymi dziećmi,
• niechęć do chodzenia boso,
• płaczliwość dziecka, krzykliwość (częsty objaw u niemowląt).

Wiele z tych zachowań jest przez rodziców bagatelizowanych. Dorośli uważają, że dziecko z tego wyrośnie lub wymaga większej dyscypliny, bo jest niegrzeczne.

Zaburzenia w odbiorze wrażeń zmysłowych z ciała mogą się jednak pogłębiać, a problemy narastać. Kiedy zatem udać się do specjalisty?

Natalia Kołat, autorka pracy "Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci – _diagnostyka i postępowanie" _podpowiada, by rodzic zadał sobie trzy pytania:

1. Czy istniejący problem przeszkadza dziecku? (czy jest akceptowane? czy jest samodzielne? czy potrafi bawić się w grupie?)
2. Czy istniejący problem przeszkadza innym? (czy dziecko wykonuje polecenia nauczyciela? jak się zachowuje w stosunku do innych dzieci?)
3. Czy powinieneś słuchać innych doświadczonych rodziców lub nauczyciela, byś poszukał pomocy?

Terapia SI w znacznym stopniu poprawi sprawność dziecka w zakresie zdolności wzrokowych i słuchowych, koncentracji i czasu skupiania uwagi. Usprawni również motorykę dużą i małą, pozytywnie wpłynie na samoocenę i funkcjonowanie emocjonalne dziecka.