Martyrologia narodu polskiego w literaturze romantycznej
Martyrologia to pojęcie odnoszące się do cierpienia i męczeństwa narodu. W Polsce okresem, w którym pisano utwory martyrologiczne, był romantyzm. Był to szczególnie burzliwy czas, o którym na kartach swoich dzieł wspominali m.in. Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Czym wyróżniają się ich utwory w kontekście martyrologii?
1. Martyrologia a utwory doby romantyzmu
Polski romantyzm naznaczony był przemianani wewnątrz społeczeństwa i walkami o niepodległość. W tym okresie kształtowała się również patriotyczna postawa zakładająca całkowite oddanie się sprawie. Potrzeba było nie tylko konkretnych działań, które pozwolą przywrócić Polsce wolność, ale również narodowego przewodnika, który tchnie w ludzi ducha walki.
Martyrologia w utworach romantycznych wyrażona jest poprzez zaakcetowanie cierpienia jednostki, która walczy o swój kraj. Nie zawsze zyskuje poparcie innych, musi się więc mierzyć z wieloma przeciwnościami.
Twórcy doby romantyzmu próbowali też wskazać przyczyny klęski powstania listopadowego. Próbowano tłumaczyć poniesione straty. Z czasem pojawiła się koncepcja, która sugerowała, że naród polski jest narodem wybranym, a jego cierpienie jest konieczne, by cała Europa mogła być znowu wolna. W ten sposób chciano dodać ludziom otuchy i zachować w nich narodową żywtoność.
2. "Dziady cz. III" jako przykład literatury martyrologicznej
O polskim patriotyzmie swoich czasów pisał Adam Mickiewicz, najpełniej wyrażając to w dramacie romantycznym "Dziady". Ich część III uznaje się za polski dramat narodowy, za pomocą którego nasz narodowy wieszcz chciał dać świadectwo męczeństwa narodu polskiego.
Adam Mickiewicz o martyrologii Polaków wspomina już w "Przedmowie". Prześladowaną młodzież porównuje do biblijnej rzezi niewiniątek. Wymowna jest też "Dedykacja". Stanowi ona hołd złożony zmarłym przyjaciołom Mickiewicza: Janowi Sobolewskiemu, Cyprianowi Daszkiewiczowi oraz Feliksowi Kółakowskiemu.
Adam Mickiewicz przedstawia Polskę jako naród umęczony i zgnębiony przez zaborców. W ten sposób tłumaczy koncepcję mesjanizmu oraz niejako usprawiedliwia dotychczasowe klęski. Daje też nadzieję na odrodzenie się niepodległego państwa.
3. Mesjanizm w III cz. "Dziadów"
Dramat romantyczny Adama Mickiewicza pełen jest nawiązań do idei mesjanizmu. Poeta jest zdania, że naród polski otrzymał szczególne zadanie: jest łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością. Jest więc narodem wybranym. Miał za zadanie wprowadzić nowy ład w Europie.
Ideę mesjanizmu najlepiej przedstawia scena IV ("Widzenie Księdza Piotra"). Skromny zakonnik otrzymuje dar widzenia Polski jaki Chrystusa narodów. Kraj cierpi i będzie musiał znosić dalsze upokorzenia, ale tak jak Chrystus, odrodzi się. Tę scenę można więc odczytać jako zapowiedź zbawienia ludzkości ("Polska Chrystusem narodów").
Przewodnikiem Polaków ma zostać charyzmatyczny przywódca, którego imię to "czterdzieści i cztery". Znawcy literatury zakładają, że chodzi tu o Konrada.
4. "Krodian" Juliusza Słowackiego i inna wizja narodu polskiego
Inaczej koncepcję cierpienia narodu polskiego przedstawiał Juliusz Słowacki w dramacie "Kordian". Poeta akceptował iddę męczeństwa Polaków, ale nie zgadzał się na bierność rodaków ("Polska Winkelriedem narodów").
Niczym szwajcarski rycerz, Winkelried, który własnym ciałem zagrodził drogę wrogom, Polacy muszą walczyć o wolność kraju. Kiedy trwa walka o niepodległość, ofiary są konieczne.
Tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego jest jednak zbyt słaby, by odnieść zwycięstwo. Targają nim silne emocje, których nie potrafi odłożyć na bok. Działa też sam, bo kraj jest zbyt podzielony.
5. Powtórka z romantyzmu. Od czego zacząć?
Romantyzm to jedna z epok w literaturze, która w Polsce ma szczególne znaczenie. To wówczas swoje dzieła tworzyli wybitni pisarze i poeci. To też czas historycznie ważny dla naszego kraju, co znalazło swoje odzwierciedlenie w literaturze.
Romantyzm to też epoka wprowadzająca wiele pojęć, które trzeba znać (np. bohater romantyczny, dramat romantyczny, ballada romantyczna).
Warto więc pomóc dziecku usystematyzować wiedzę. Możemy wspólnie zrobić opracowanie, zaczynając od zagadnień związnych z epoką, nawiązując też do europejskich dzieł, np. "Cierpienia młodego Wertera"). Dobrym pomysłem jest też zanotowanie na kartkach ważnych pojęć, a także wyróżników konkretnych dzieł dobry romantyzmu. Najważniejsze z nich to "Dziady" Adama Mickiewicza, "Kordian" Juliusza Słowackiego, "Nie-boska komedia" Zygmunta Krasickiego, a także poezja Cypriana Kamila Norwida.
