Jak nauczyć dziecko przepraszać?

Czy istnieje jakikolwiek wzorzec rozwoju poczucia dobra i zła? Najlepiej znane podejście do rozwoju moralnego pochodzi z późnych prac Lawrence’a Kohlberga, który oparł swoją teorię na poglądach psychologa poznawczego Jeana Piageta, dotyczących rozwoju poznawczego. Według Kohlberga myślenie moralne to nic innego, jak specjalna forma rozwiązywania problemów. Rozumowanie moralne kształtuje się na drodze wiodącej przez serię stadiów rozwojowych.

Kiedy zacząć uczyć malucha przepraszać innych za swoje złe zachowanie? Najlepiej jak najwcześniej, czyli wtedy, kiedy dziecko zacznie mówić. Jak nauczyć 2-latka mówić przepraszam?Małe dzieci to egocentrycy – nie potrafią jeszcze przyjąć perspektywy drugiego człowieka. Nie umieją wczuć się w sytuację drugiej strony, np. nie wiedzą, że bijąc kolegę, sprawiają mu ból.

Maluchy uczą się empatii stopniowo. Dużą rolę w rozwoju moralnym odgrywają rodzice, którzy powinni zwracać uwagę na złe zachowanie szkraba i wyjaśniać mu, dlaczego nie wolno postępować w ten sposób, zachęcając jednocześnie do przeprosin, np.: „Nie wolno brać bez pytania cudzych zabawek. Idź przeproś Kasię, że wzięłaś jej lalkę bez pytania i zapytaj, czy pozwoli ci się nią pobawić chwilę”.

Rodzice powinni też nauczyć wyrażać i nazywać emocje, jakich doświadcza dziecko. Co to znaczy złościć się, co to jest poczucie winy, skrucha, wyrzuty sumienia? To dla dziecka bardzo trudne słowa, odwołujące się do myślenia abstrakcyjnego, które pojawia się późno w rozwoju umysłowym.

Nie każ maluchowi tłumić emocji w sobie. Niech powie swoimi słowami, co czuje. Nie tłumacz też w postaci długich wykładów. Maluchy przestają słuchać już przy drugim zdaniu, dlatego komunikaty powinny być jasne, krótkie i precyzyjne.

Nie zanudzaj dziecka zbyt długimi wywodami moralnymi, jak kogoś przeprosić. Kiedy jesteś świadkiem nieporozumienia między rodzeństwem, podpowiadaj, jak maluchy mogą konstruktywnie rozwiązać patową dla nich sytuację. Jako rodzic musisz sama świecić przykładem.

Kiedy sam nie wiesz, jak przepraszać i unikasz tego słowa jak ognia, trudno przyznać ci się do błędu, a konflikty kończą się zwykle awanturą, nie licz, że maluch będzie skory do przepraszania. Dzieci naśladują dorosłych - jeśli mama nigdy nie przeprasza, będzie jej trudno nauczyć tego swoje dziecko. Jeśli postąpisz źle wobec dziecka, niekonsekwentnie, umiej powiedzieć słowo: „Przepraszam”. Dziecko zrozumie wówczas, że przepraszanie nie oznacza słabości, ale świadczy o dojrzałości i będzie chciało być takie, jak ty.

W żadnym wypadku nie zmuszaj malucha do przepraszania, a już na pewno nie ucz przepraszania wtedy, kiedy nie zawini. Nie trzeba przecież przepraszać wszystkich bezustannie. Obok nauki przepraszania ważna jest też szkoła asertywności – umiejętność dbania o własne interesy z jednoczesnym poszanowaniem praw innych.

Jeśli jednak dziecko zawiniło i nie chce przeprosić, nie powinniśmy wymuszać na nim wypowiedzenia tych słów. Dużo lepiej jest dać dziecku przestrzeń i czas na zastanowienie się nad sytuacją, aby przeprosiny za złe zachowanie były szczere.

Możemy powiedzieć: "Dobrze, może kiedyś poczujesz gotowość do tych przeprosin". Jest to dobre rozwiązanie, ponieważ nie wywiera na maluchu presji i daje czas na samodzielne wymyślenie rozwiązania. Będzie to o wiele bardziej skuteczne, niż automatyczny, bezrefleksyjny rozkaz wypowiedzenia tego słowa.

Źródła

1. Chałas K., Wychowanie ku wartościom. Elementy teorii i praktyki, „Jedność”, Kielce 2003, ISBN 83-7224-667-X.
2. Zajdel K., Wychowanie dziecka, „Harmonia”, Gdańsk 2010, ISBN 978-83-7134-378-0.