Integracja sensoryczna - co to jest i na czym polega?

Integracja sensoryczna u dzieci, podobnie jak u dorosłych, to ścisła współpraca wszystkich zmysłów, która pozwala wykonywać codzienne czynności. Idąc po schodach, rozmawiając przez telefon i dźwigając torbę z zakupami, nie zastanawiamy się nawet, jak to się dzieje, że udaje nam się wykonać to wszystko jednocześnie, nie myląc piętra, nie potykając się, nie gubiąc wątku rozmowy i nie wysypując zakupów. Efektywne działanie umożliwia nam właśnie integracja sensoryczna, czyli proces odbioru, klasyfikowania, porządkowania i łączenia wrażeń zmysłowych, który w znacznej mierze zachodzi poza naszą świadomością.

1. Integracja sensoryczna u dzieci - co to jest?

Integracja sensoryczna (SI) - co to jest? Integracja sensoryczna (ang. Sensory Integration, SI) to proces celowej organizacji wszystkich zmysłów, których wzajemne oddziaływanie na siebie jest niezbędne do prawidłowej interpretacji świata i wykonania odpowiedniej reakcji.

Przetwarzanie sensoryczne polega na odbieraniu przez układ nerwowy informacji płynących ze wszystkich zmysłów, organizacji tych informacji i interpretacji w taki sposób, by wykorzystać je w celowym i efektywnym działaniu.

Umiejętność ta pozwala dziecku zrozumieć, jak funkcjonuje otaczający je świat oraz nadaje sens docierającym w każdej chwili bodźcom.

2. Na czym polega integracja sensoryczna?

Zobacz film: "Biały szum trzykrotnie skraca czas potrzebny niemowlęciu do zaśnięcia"

Autorką teorii integracji sensorycznej jest dr Anna Jean Ayres, która zainteresowała się tym, jak procesy przetwarzania sensorycznego i zaburzenia planowania ruchu (praksji) mogą wpływać na codzienne życie.

Teoria SI bazuje między innymi na wiedzy z zakresu neurologii, fizjologii, neuropsychologii i rozwoju dziecka. Jest to teoria stosunkowo młoda i jeszcze niezbyt znana szerokiemu gronu lekarzy, terapeutów czy pedagogów.

Dr Ayres zauważyła, że prawidłowe funkcjonowanie dziecka nie zależy tylko od jakości zmysłów – wzroku, słuchu, smaku i węchu, ale najważniejsze są trzy podstawowe zmysły:

• zmysł dotyku – pozwala odbierać wrażenia faktury, kształtu, bólu, nacisku i temperatury;
• zmysł ruchu i równowagi – układ przedsionkowy w uchu wewnętrznym człowieka pozwala odbierać wrażenia związane z ruchem ciała w osi góra-dół oraz prawo-lewo; zmysł ten automatycznie koordynuje ruchy oczu, głowy i obydwu stron ciała, odpowiada za utrzymanie napięcia mięśniowego i utrzymywanie głowy prosto przeciwko sile grawitacji;
• zmysł propriocepcji – czyli zmysł pozycji ciała odbiera odczucia ze stawów, więzadeł i mięśni oraz pozwala wykonywać ruchy bez udziału wzroku; odpowiada za precyzyjne ruchy i manipulację takimi przedmiotami, jak długopis, łyżka czy guziki.

Zmysł dotyku, proprioceptywny i przedsionkowy rozwijają się na wczesnych etapach życia dziecka, jeszcze w łonie matki, kiedy dziecko pływa w wodach płodowych. Te trzy bazalne zmysły są ze sobą ściśle powiązane i w trakcie rozwoju tworzą w obrębie mózgu połączenia z pozostałymi zmysłami.

Jakość funkcjonowania dziecka nie zależy zatem tylko od sprawności wszystkich zmysłów, ale także od stopnia ich współpracy, czyli integracji sensorycznej. Niestety, nie u wszystkich maluchów integracja sensoryczna rozwija się na wystarczającym poziomie. W takich przypadkach mogą pojawić się problemy w nauce, zaburzenia zachowania i trudności emocjonalne, np. niska samoocena.

3. Zaburzenia integracji sensorycznej

Zaburzenia integracji sensorycznej (ang. Sensory Processing Disorders, SPD) to dysfunkcje układu nerwowego, który nie potrafi zinterpretować i zsyntetyzować informacji percepcyjnych, płynących ze zmysłów.

Osoby z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego mogą czuć się „bombardowane” ilością bodźców z otoczenia albo odwrotnie – mogą poszukiwać intensywnych wrażeń sensorycznych. Wyróżnia się wiele typów SPD, które mogą wpływać na określone wzorce zachowań u dzieci.

3.1. Zaburzenia SI - dzieci unikające wrażeń sensorycznych

Dzieci te nadmiernie reagują na stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa doznania zmysłowe jako bardzo intensywne, reagując „obronnością sensoryczną”. Dziecko czuje się przeciążone liczbą docierających do niego bodźców i może podejmować próby walki lub ucieczki od źródeł stymulacji. Wskutek przeciążenia układu nerwowego maluchy mogą reagować agresją, irytacją i rozdrażnieniem.

Dotyk jest często dla nich powodem do niezadowolenia, wycofują się, czują dyskomfort w zatłoczonych miejscach. Nadwrażliwość sensoryczna może powodować, że dzieci SI są nadmiernie pobudzone i nadaktywne. Mogą bać się wysokości i ruchu, niechętnie podejmować się nowych i nieznanych zadań albo jeść mało i niezróżnicowane pokarmy.

3.2. Zaburzenia SI - dzieci poszukujące wrażeń sensorycznych

Dzieci te mają obniżoną reaktywność na bodźce sensoryczne. Układ nerwowy nie rejestruje wszystkich bodźców obecnych w otoczeniu. Dzieci mogą czuć się nienasycone sensorycznie, dlatego odczuwają nieodpartą potrzebę ciągłego ruchu i poszukiwania intensywnych doznań.

Mogą nie reagować na ból i ignorować lekki dotyk. Często zbyt mocno dotykają innych osób, robiąc przy tym siniaki. Ich zachowanie może wydawać się agresywne.

Lubią uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach, np. wysoko wspinać się na drzewa, a także preferują intensywne zabawy typu huśtanie się czy długotrwałe kręcenie się na karuzeli. Mają często opóźniony rozwój mowy. Lubią hałas i głośną muzykę.

3.3. Zaburzenia SI - dzieci o obniżonych umiejętnościach ruchowych

Dzieci te mają problem z planowaniem ruchu (praksją) i wykonaniem nowych aktywności ruchowych. Sprawiają wrażenie niezdarnych i nieskoordynowanych.

Często się przewracają, tracą równowagę, potykają się, źle wymierzają odległości, mają kłopoty z umiejętnościami manualnymi, np. wycinaniem nożyczkami, pisaniem, zapinaniem guzików, nawlekaniem nitki. Nie lubią zabaw ruchowych – kopania piłki, łapania, skakania na jednej nodze.

Preferują czynności statyczne, np. czytanie książek albo oglądanie telewizji. Mogą przejawiać problemy z artykulacją dźwięków.

To tylko niektóre rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej. Wskutek wadliwej pracy układu nerwowego pojawia się wiele negatywnych konsekwencji obserwowanych między innymi w zachowaniu dzieci, np.:

• dyspraksja – zaburzona sensryka dotycząca nieumiejętności planowania ruchu;
• problemy emocjonalne – niskie poczucie własnej wartości, poczucie niedostosowania do grupy rówieśniczej, problemy w kontaktach społecznych, nieśmiałość, brak pewności siebie, lęk;
• opóźniony rozwój mowy;
• zaburzenia koncentracji uwagi;
• problemy w nauce – zaburzona percepcja słuchowa, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, dysleksja;
• opóźniony rozwój motoryki dużej i małej oraz kłopoty z utrzymaniem równowagi;
• podwyższony lub obniżony poziom pobudzenia, powodujący nadpobudliwość i impulsywność albo ociężałość i apatię.

Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej mogą być odbierane jako leniwe, agresywne, źle wychowane, bez motywacji i ambicji, uparte i ciągle sprawiające kłopoty. Czasami dorośli nie zdają sobie sprawy, że zachowanie dziecka nie wynika z jego złej woli, ale jest konsekwencją wadliwej integracji sensorycznej.

Jak wówczas można pomóc dziecku? Najlepiej udać się do lekarza pediatry lub do najbliższej poradni pedagogiczno-psychologicznej i poprosić o badanie sensoryczne i diagnozę w kierunku zaburzeń SPD.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, można będzie podjąć wczesną interwencję w postaci terapii integracji sensorycznej, która najczęściej przyjmuje charakter zabawy i jest bardzo przyjemna dla malucha.

4. Jak przebiega terapia integracji sensorycznej?

O potrzebie podjęcia terapii zaburzeń SI decydują wyniki diagnozy, przeprowadzonej przez terapeutę integracji sensorycznej.

Terapia sensoryczna dla dzieci ma na celu kompensowanie określonych diagnozą SI zaburzeń i deficytów w integracji ruchowej dziecka, nakierowanej na stymulację zmysłów. Cele te realizowane są przy użyciu różnorodnych przyrządów oraz pomocy terapeutycznych, tak więc sala sensoryczna powinna być wyposażona m.in. w deskorolki, uprzęże, platformy, huśtawki, równoważnie.

Do terapii zaburzeń SI używane są także fakturowe pomoce sensoryczne, przyrządy do stymulacji sensorycznej - słuchowej, wzrokowej oraz węchowej.

5. Terapia zaburzeń integracji sensorycznej - ile trwa?

Terapia SI u dzieci trwa zazwyczaj 1-2 lata, w zależności od nasilenia deficytów oraz rodzaju zaburzeń. Znaczenie ma także indywidualna podatność dziecka na terapię. Niemałą rolę dla powodzenia terapii odgrywa systematyczne uczestnictwo dziecka w zajęciach, a także współpraca z rodzicami lub opiekunami z terapeutą SI.

6. Integracja sensoryczna - ćwiczenia

Oto przykładowe ćwiczenia na integrację sensoryczną, które z powodzeniem możemy wykonywać także w domu - jest to swojego rodzaju rehabilitacja sensoryczna:

• skakanie przez gumę;
• skakanie na piłce z uszami;
• zawijanie w koc lub kołdrę i dociskanie wzdłuż całego ciała;
• przebieranie palcami w ryżu, makaronie, grochu (suchych);
• szczotkowanie dłoni i przedramion szczotkami i różnymi pędzlami;
• zgniatanie, darcie kawałków gazet;
• opukiwanie opuszków palców o stół;
• ściskanie piłeczek rehabilitacyjnych;
• wybieranie z miseczki jednego spośród różnego rodzaju ziaren;
• siłowanie się na ręce;
• "kołyska" na brzuchu lub na plecach;
• odbijanie stopami piłki w pozycji kołyski na plecach;
• turlanie z patrzeniem na ruchomy przedmiot;
• podskoki - pajace;
• orzeł na śniegu lub na piasku;
• podskoki na materacu, trampolinie;
• ćwiczenie "taczki";
• kręcenie się na obrotowym krześle;
• place zabaw dla dzieci;
• chodzenie po murkach, krawężnikach konstruowanych wspólnie z dzieckiem w domu;
• zabawy z piłkami i balonami;
• gra w bilę;
• składanie ręczników;
• pchanie i ciągnięcie różnych przedmiotów oraz mebli;
• ćwiczenia z ciężarkami.