Unieważnienie małżeństwa
Unieważnienie małżeństwa oznacza fachowo zniesienie z mocą wsteczną wszystkich skutków wynikających z zawarcia małżeństwa. Wyjątek stanowi jednak sytuacja dzieci, które pochodzą z unieważnionego małżeństwa – zachowują one status dzieci pochodzących z małżeństwa. Wyrok sądu unieważniający małżeństwo traktuje związek małżeński w taki sposób, jakby on nie istniał od samego początku. Rozwód nie oznacza unieważnienia małżeństwa. Według nauki kościoła katolickiego, małżeństwo zawarte i dopełnione nie może być unieważnione, gdyż małżonków łączy wieczysty węzeł małżeński. Kościół przewiduje jednak przypadki, kiedy małżeństwo jest zawarte nieważnie i można wówczas starać się o unieważnienie sakramentu małżeństwa. Z jakich przyczyn można unieważnić zawarty związek małżeński?
1. Powody unieważniania małżeństw
Trzeba pamiętać, że rozwód czy separacja nie są synonimami unieważnienia małżeństwa. Unieważnienia małżeństwa można dokonać w sytuacji, kiedy nie dopełniono warunków niezbędnych w czasie zawierania sakramentu, by uznać małżeństwo za ważne. Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Sąd, orzekając nieważność zawartego związku małżeńskiego, orzeka jednocześnie, że jeden z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze, tzn. wiedział o przeszkodzie do zawarcia związku, a jednak doprowadził do zawarcia tego małżeństwa. Małżonek, który zawarł związek małżeński w złej wierze, jest traktowany jako winny rozkładu pożycia małżeńskiego. W przypadku unieważniania małżeństwa w kontekście spraw majątkowych i stosunku małżonków do wspólnych dzieci stosuje się odpowiednie przepisy o rozwodzie.
Kiedy można unieważnić małżeństwo? Powodów jest co najmniej kilkanaście. Oto niektóre z nich:
- nieodpowiedni wiek, czyli mniej niż 18 lat. Dla kościoła powszechnego kobieta poniżej 14 lat i mężczyzna poniżej 16 lat nie mogą zawrzeć ważnego małżeństwa;
- bigamia, czyli pozostawanie w związku małżeńskim z inną osobą;
- ubezwłasnowolnienie całkowite;
- choroba psychiczna;
- impotencja, czyli uprzednia, trwała niezdolność do podjęcia współżycia seksualnego z małżonkiem. Trzeba pamiętać, że niepłodność nie jest warunkiem umożliwiającym unieważnienie sakramentu małżeństwa;
- uprowadzenie osoby, przetrzymywanie jej i zmuszanie do zawarcia związku małżeńskiego pod groźbą utraty życia;
- istnienie między narzeczonymi stosunku pokrewieństwa w linii prostej i linii bocznej do czwartego pokolenia włącznie (np. rodzeństwo, w tym przyrodnie i pozamałżeńskie) albo stosunku powinowactwa w linii prostej (np. mężczyzna nie może poślubić swojej pasierbicy);
- przysposobienie, czyli adopcja – osoby związane pokrewieństwem prawnym wskutek adopcji nie mogą zawrzeć ze sobą związku małżeńskiego;
- znajdowanie się w stanie wyłączającym świadome i dobrowolne wyrażenie woli zawarcia małżeństwa.
Kościół uwzględnia też inne przypadki, które wykluczają możliwość zawarcia sakramentu małżeństwa. Nie można zawrzeć małżeństwa, kiedy otrzymało się święcenia (np. diakoni, prezbiterzy i biskupi), kiedy złożyło się publiczny ślub czystości w zakonie albo kiedy narzeczeni mają inne poglądy religijne, np. katolik chce poślubić osobę nieochrzczoną (można uzyskać dyspensę od tej przeszkody). Małżeństwo można unieważnić, kiedy udowodni się, że małżonek zabił swojego wcześniejszego partnera, by móc wejść w nowy związek. Kościół bierze też pod uwagę tzw. przyzwoitość publiczną. By małżeństwo było ważnie zawarte, musi być zachowana kanoniczna forma sakramentu, a narzeczeni muszą akceptować naukę kościoła o małżeństwie, zakładającą wierność, nierozerwalność i otwartość na potomstwo. Sąd unieważnia prawnie małżeństwo, którego akt małżeństwa sporządzono w urzędzie stanu cywilnego (USC) – stosuje się wówczas przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Natomiast trybunał kościelny może unieważnić sakrament małżeństwa w świetle prawa kościelnego.