Średniowiecze: charakterystyka epoki

Średniowiecze w Europie trwało aż jedenaście stuleci. Jego początek datuje się na przełom IV i V wieku, zaś zakończenie przypada na XV wiek. Ze schyłkiem epoki związek mają następujące wydarzenia:

• wynalezienie druku w 1450 r.,
• zdobycie cesarstwa wschodniego Konstantynopola przez Turków 1453 r.,
• odkrycie Ameryki w 1492 r. przez Krzysztofa Kolumba.

W średniowiecz dominowały tematy religijne w niemal każdej dziedzinie sztuki: malarstwie, rzeźbiarstwie i literaturze. Główną koncepcją był teocentryzm, stawiający Boga w centrum. Bogu podporządkowano wszystkie dziedziny życia człowieka, włącznie z polityką i językiem (obowiązywała łacina).

W średniowieczu świat widziano jako odwieczną walkę dobra (którego dawcą był Bóg) ze złem (szatanem). Gardzono wszystkim, co cielesne (doczesne), a gloryfikowano umartwianie się, wyrzeczenia oraz ofiarne życie.

Symbolem średniowiecza był krzyż (wskazujący na duchowieństwo) i miecz (nawiązujący do rycerstwa).

W dobie średniowiecza teksty publikowano anonimowo. Uważano, że dzieło nie powinno zapisywać w pamięci potomnych imienia twórcy, ale pomnażać bożą chwałę i propagować zasady wiary. Taki pogląd sprawił, że do dziś nie znamy autorów znacznej części średniowiecznych utworów literackich.

Trzeba też wyraźnie zaznaczyć, że utwory średniowieczne w większości były dziełami duchownych. Tylko oni umieli czytać i pisać, a ponadto posługiwali się łaciną. Zajmowali się przepisywaniem ksiąg liturgicznych, sporządzali akty prawne.

Po łacinie pisane były pierwsze teksty użytkowe, m.in. utwory historiograficzne (kroniki Galla Anonima i Wincentego Kadłubka). W średniowieczu powstały jednak również pierwsze dzieła w języku polskim. Najdawniejszym zabytkiem rodzimego piśmiennictwa są „Kazania świętokrzyskie” z XIV w. Z podobnego okresu jest „Psałterz floriański”, najprawdopodobniej przeznaczony dla Królowej Jadwigi. Nieco późniejsze są: „Psałterz puławski” oraz „Biblia królowej Zofii”.

Niezwykle ceniona w dobie średniowiecza była literatura religijna, wśród której znajdziemy takie utwory jak:

• „Bogurodzica”,
• „Posłuchajcie, bracia miła”,
• „Legenda o św. Aleksym”.

W średniowieczu powstawały też utwory o świeckim charakterze, m.in.: „O zachowaniu się przy stole”, „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią” oraz „Satyra na leniwych chłopów”.

Ze względu na charakter epoki, w średniowieczu wyróżnić można dwa typy bohaterów. Pierwszy to asceta, drugi – chrześcijański rycerz. Z ascetą mamy do czynienia w „Legendzie o św. Aleksym”, zaś najbardziej znanym rycerzem jest Roland z „Pieśni o Rolandzie”.