Raport odsłania smutną prawdę o polskiej szkole. Ta grupa najczęściej doświadcza przemocy

Badacze wzięli pod lupę uczniów z neuroatypowością, to jak funkcjonują w szkole i z czym muszą się mierzyć w placówkach edukacyjnych.

Wspomniana neuroatypowość, zwana też neuroróżnorodnością, to pojęcie oznaczające naturalne różnice w działaniu układu nerwowego, w tym, jak przetwarzamy informacje, reagujemy na bodźce czy regulujemy emocje. Nie jest to choroba, ale inny wariant funkcjonowania. Obejmuje m.in. autyzm, ADHD, dysleksję czy zaburzenia lękowe.

Analiza objęła 12 834 uczniów z 88 szkół w całej Polsce, którzy mieli wypełnić anonimowe ankiety online.

Do badania zaproszono dzieci i młodzież reprezentujące różne środowiska: zarówno z małych, jak i dużych placówek, ze wsi, małych miast i aglomeracji. Struktura płci była naturalnie podzielona: 43,6 proc. chłopców, 51,2 proc. dziewcząt i ponad 5 proc. osób określających się inaczej.

Zastosowano przy tym uznane narzędzia: skale klimatu klasy i relacji z nauczycielami (na podstawie badania "Bezpieczeństwo w szkole, klimat szkoły, klimat klasy"), School Bullying Victimisation Scale (SBVS), skalę samotności De Jong Gierveld (adaptacja P. Grygiela) oraz autorskie miary objawów depresyjnych i lękowych inspirowane badaniem HBSC.

Wyniki badań nie napawają optymizmem. "Doświadczanie przemocy przez osoby neuroatypowe jest kilkukrotnie częstsze" - czytamy w opracowaniu.

Najbardziej widać to przy konkretnych danych:

• przemoc relacyjna, czyli wykluczanie z grupy, jest 4 razy częstsza niż u pozostałych rówieśników,

• przemoc fizyczna jest prawie 5 razy częstsza.

Aż 14 proc. uczniów neuroatypowych deklaruje codzienne dokuczanie lub przezywanie (wobec 9 proc. wśród pozostałych), a 15 proc. doświadcza izolacji w klasie (przy 8 proc. u innych uczniów).

- To, co martwi mnie najbardziej, to dojmująca samotność odczuwana przez osoby neuroatypowe. Osoby z populacji w normie, którym zdecydowanie brakuje bliskiego przyjaciela, to jedynie (aż?) 4 proc., ale w grupie neuroatypowych to już 18,4 proc.! Ponad cztery razy więcej. Przekłada się to na poczucie wyobcowania – nastolatki doświadczające uczucia głębokiej, wewnętrznej pustki to 5 proc., ale w grupie neuroatypowych to już 27,8 proc. – prawie sześć razy więcej! Podobnie, gdy spojrzymy na poczucie bycia odrzuconym przez grupę – 3,2 proc. w populacji w normie ma takie poczucie, a w populacji neuroatypowych to już 19,5 proc.! Samotność to drugie oblicze neuroróżnorodności, czas coś z tym zrobić - skomentował dr Radosław Kaczan z RESQL.

Co więcej, młodzi neuroatypowi częściej odbierają zachowania nauczycieli jako krzywdzące – obraźliwe słowa ze strony pedagoga wskazuje 24 proc. badanych (12 proc. w grupie porównawczej), a wyśmiewanie na forum klasy zauważa aż 30 proc. (wobec 15 proc. u rówieśników).

To pokazuje, że problem bullyingu nie dotyczy wyłącznie relacji między uczniami. Kryzys sięga głębiej, aż do samego klimatu szkoły.

Raport pokazuje również, że zmęczenie, lęk i dolegliwości somatyczne to codzienność wielu uczniów neuroatypowych.

Aż 72 proc. z nich deklaruje brak energii niemal każdego dnia, ponad połowa odczuwa przewlekły smutek, a 59 proc. żyje w stanie nieustannego napięcia.

Trudności te przekładają się na funkcjonowanie całego organizmu, młodzi ludzie skarżą się na bóle głowy i brzucha, mdłości czy drętwienie kończyn. Objawy te są konsekwencją długotrwałego stresu oraz poczucia niedopasowania do szkolnego środowiska.

Dodatkowym obciążeniem stają się lekcje wychowania fizycznego, które zamiast sprzyjać zdrowiu, często potęgują napięcie i dyskomfort.

Zobacz także: Naukowcy odkryli nowe źródło dysleksji. To największe badanie w historii

Dokument zwraca uwagę na jedną grupę wymagającą "ponadprzeciętnego wsparcia" ze strony szkoły i nauczycieli.

To uczniowie, którzy łączą neuroatypowość z niebinarnością. Mają oni najwyższe poziomy lęku i dolegliwości psychosomatycznych.

Podczas prezentacji raportu badacze wskazali pewien niepokojący trend dotyczący jednej z płci. - Z jakiegoś powodu dziewczyny mają w szkole naprawdę trudną sytuację – mówił dr Piotr Rycielski, współautor raportu.

- Dziewczyny w normie mają takie objawy depresyjne jak stosunkowo niewielka grupa neuroatypowych chłopców – podkreślał Rycielski.

Oznacza to, że sama płeć żeńska staje się w środowisku szkolnym czynnikiem obciążającym, niezależnie od tego, czy występuje neuroatypowość. W praktyce wiele uczennic funkcjonuje na granicy wyczerpania i depresji. Częściej niż chłopcy zgłaszają poczucie przeciążenia, niską energię, problemy z koncentracją czy przewlekłe napięcie.

Jak informują badacze, może za tym stać większa presja społeczna na "grzeczność" i "sumienność", krytyczna ocena wyglądu i zachowania, a także stereotypowe oczekiwania wobec dziewcząt.

Zobacz także: Kolejność urodzenia wpływa na inteligencję i charakter? Ustalenia badaczy

Raport nie ogranicza się do diagnozy. Proponują różne kierunki działań, w tym:

• budowanie bardziej inkluzywnego klimatu,

• szybkie reagowanie na wykluczenie i dokuczanie,

• edukację uczniów neuroatypowych o ich własnych potrzebach,

• wsparcie emocjonalne na co dzień,

• dostosowania na lekcjach WF i innych przedmiotach.

Gdy dziecko doświadcza przemocy w szkole, rodzice powinni:

• porozmawiać z dzieckiem spokojnie i z empatią, by dowiedzieć się, co się dzieje,

• zgłosić sprawę wychowawcy lub dyrekcji szkoły – szkoła ma obowiązek reagować,

• udokumentować sytuację (np. wiadomości, zdjęcia, zeznania świadków),

• współpracować ze szkołą w opracowaniu planu pomocy i bezpieczeństwa,

• zapewnić wsparcie emocjonalne, np. rozmowy z psychologiem szkolnym lub terapeutą,

• jeśli szkoła nie reaguje – zgłosić sprawę do kuratorium oświaty lub policji,

• najważniejsze: dziecko musi czuć, że ma wsparcie i nie jest winne tej sytuacji.

Autorzy podkreślają, że strategią nie jest "naprawa ucznia", lecz zmiana podejścia szkoły. To instytucja powinna zapewnić warunki, w których każdy – niezależnie od swojej odmienności – czuje się bezpiecznie.

Pełen raport dostępny jest na stronie SWPS i RESQL.

Magdalena Pietras, dziennikarka Wirtualnej Polski

Źródła

1. Strefa Edukacji