Problemy wychowawcze
Każde dziecko jest indywidualne. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym i ciągłą presją czasu już od małego dzieci wykazują szereg dysfunkcji rozwojowych. Debiut w przedszkolu stanowi ogromne wyzwanie dla niejednego szkraba. Czasami konieczność odnalezienia się w nowej grupie społecznej zostaje utrudniona przez różnego rodzaju zaburzenia rozwoju dziecka albo patologiczne zachowania. Nauczyciele przedszkola stoją przed zadaniem identyfikowania problemów dzieci i interweniowania tam, gdzie to konieczne. Muszą być czujni na wszelkie symptomy nieprawidłowych zachowań i wspierać maluchy w harmonijnym rozwoju. Z jakimi problemami wychowawczymi muszą radzić sobie rodzice i nauczyciele przedszkolaków?
1. Agresja wśród przedszkolaków
Świat stawia na bycie najlepszym i podsyca bezustannie rywalizację. Wiedzą o tym już najmłodsze szkraby, dlatego coraz częściej można zaobserwować wśród nich zachowania agresywne.
W wieku przedszkolnym dominuje agresja słowna. Dzieci się przezywają, skarżą na siebie, używają wulgarnych słów, stosują aroganckie odzywki pod adresem dorosłych, wyśmiewają się z kolegów, czynią złośliwe uwagi, wszczynają kłótnie, plotkują, intrygują.
Powyższy katalog zachowań oczywiście nie wyczerpuje arsenału dziecięcych strategii zadawania przykrości innym. Agresja dzieci w dużej mierze wynika z niezdolności do empatii. Niegrzeczne maluchy nie zdają sobie do końca sprawy, jak dużą szkodę wyrządzają koledze, z którego się śmieją albo którego przezywają.
Inną formą zachowań agresywnych wśród przedszkolaków jest agresja fizyczna, zorientowana na bezpośrednie zadawanie bólu innym. Maluchy mogą się bić, okładać pięściami, popychać, gryźć, szczypać, drapać, ciągnąć za włosy.
Agresja może być także przeniesiona na inny obiekt niż źródło złości, np. przedszkolak podrze rysunek kolegi, kopnie w ławkę, zniszczy zabawkę. Maluchy wyrażają swój gniew i niezadowolenie również w sposób pośredni, np. przedrzeźniając się, robiąc prowokacyjne miny lub pokazując język innemu dziecku.
Inne maluchy w swojej złości są tak wyrafinowane, że narzucają kolegom własne zasady, a za niedostosowanie się do reguł wykluczają z grupy albo znęcają się nad zwierzętami.
Niektóre dzieciaki umieją manipulować zachowaniem dorosłych, zrzucając winę na niewinnego kolegę. Kiedy sytuacja konfliktowa wymaga interwencji, trzeba być pewnym co do szczegółów kłótni i sprawiedliwie osądzić uczestników konfliktu.
Nieodpowiednia reakcja i ukaranie niewinnego dziecka utwierdza dzieci w poczuciu niesprawiedliwości, zachęcając do buntu i kolejnych przejawów agresji (podyktowanej tym razem frustracją).
Może pojawić się kolejny rodzaj agresji – agresja instrumentalna, czyli wykorzystywanie ludzi i okoliczności w sposób, który przynosi osobiste korzyści. Należy pamiętać, że częstą przyczyną zachowań agresywnych u dzieci jest lęk i brak poczucia bezpieczeństwa.
Co stanowi bazę dla rozwoju trudności wychowawczych, w tym agresji wśród najmłodszych? Źródła problemów wychowawczych mogą tkwić w samym dziecku, wynikają z przyczyn endogennych, jak deficyty rozwojowe, uszkodzenia centralnego układu nerwowego, deficyty fizyczne, chroniczne choroby somatyczne, urazy okołoporodowe, wrodzone kalectwo, uszkodzenia pochodzenia zakaźnego.
Niektóre zaburzenia zachowania wynikają jednak z przyczyn środowiskowych i czynników społecznych, jak błędy wychowawcze rodziców, niekorzystna sytuacja życiowa dziecka, rozwód lub separacja rodziców, niewłaściwe postawy rodzicielskie, przemoc w rodzinie, nadużycia seksualne wobec dziecka, itp.
2. Zaburzenia rozwoju procesów emocjonalnych
Każdy rodzic marzy o zdrowym, spokojnym, mądrym i grzecznym dziecku. Niestety, ideałów nie ma, a rzeczywistość bywa o wiele bardziej brutalna. Przedszkole stanowi płaszczyznę, na której maluchy mogą odbyć trening społeczny i uczyć się życia wśród ludzi.
Czasami harmonijny rozwój społeczny zostaje zachwiany poprzez zahamowanie albo nadpobudliwość psychoruchową dzieci. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo są nadmiernie ruchliwe, trudno im usiedzieć w miejscu, wykonują wiele zbędnych ruchów, ciągle zmieniają pozycję ciała, są gwałtowne w reakcjach, niecierpliwe, niezdolne do koncentracji uwagi, skłonne do bójek.
Niektóre wykazują tiki nerwowe, jąkają się, zaczepiają innych, są drażliwe, wybuchają złością albo płaczem, są napięte, niespokojne, lękliwe, bardzo przeżywają porażki.
Łatwo reagują krzykiem, wprowadzają chaos w grupie, grymaszą, szybko się męczą, są roztargnione, niedokładne w działaniu, rozrzucają zabawki i ubrania.
Z kolei dzieci zahamowane psychoruchowo nie wierzą we własne możliwości, są nadwrażliwe, niepewne, lękliwe, introwertywne, skryte, małomówne. Cechuje je obniżony nastrój, samotność, niesamodzielność, niechęć do nawiązywania kontaktów, zwolnione tempo reagowania na bodźce, apatia, obojętność.
Wolniej się uczą, kojarzą fakty i odpowiadają na pytania. Powodem zahamowania psychoruchowego może być poczucie alienacji w grupie, krytyka zespołu, ośmieszanie dziecka, kary cielesne stosowane przez rodziców.
Oczywiście, oprócz wymienionych trudności wychowawczych, istnieją inne, jak chociażby zaburzenia mowy, nieśmiałość czy zachowania autoagresywne. Wszystkie patologie funkcjonowania wymagają indywidualnego podejścia i opracowania programu prewencyjnego, by zapobiegać pogłębianiu się zaburzeń i walczyć z tymi dysfunkcjami, które już się pojawiły.
Rodzice i nauczyciele muszą razem koncentrować starania o to, by wyeliminować problemy wychowawcze. Wśród strategii radzenia sobie daje się wymienić nie tylko stosowanie kar i nagród, ale też terapię środowiskową, stwarzanie sytuacji dającej okazję do poczucia dumy z zachowań konstruktywnych, budowanie szacunku i wsparcia, udzielnie rad, wysuwanie sugestii, psychodramę, czytanie bajek terapeutycznych, dyskusję partnerską, zachęcanie do samowychowania, zabawy na świeżym powietrzu czy angażowanie dzieci w gry zespołowe.
Więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Problemy w wychowaniu dziecka.