Czy technologie to samo zło?
American Academy of Pediatrics jest zdania, że dzieci do 2. roku życia w ogóle nie powinny korzystać z tabletów. Inną opinię ma Anette Karmiloff-Smith z Birkbeck Centre for Brain and Cognitive Development. Jest ona przekonana, że nowoczesne techonologie nie tylko nie szkodzą, ale mogą wręcz wspomagać rozwój malucha.
O tym, w jaki sposób rozsądnie korzystać z tabletów i smartfonów, opowiada dr n. hum. Justyna Korzeniewska, psycholog dziecięcy, ekspert programu „Mistrzowie Kodowania Junior”.
W jakim wieku dziecko może bezpiecznie zacząć korzystać z nowych technologii?
W tym pytaniu pierwszoplanowe jest to, co uważa się za bezpieczne korzystanie z nowych technologii. Dopiero po sprecyzowaniu tego można wyznaczać pewne granice wieku.
Przedszkolak, czyli maluch w okresie od 3. do 6. roku życia, może korzystać z tabletu, jeśli jednorazowo nie przekroczy czasu piętnastu minut dziennie. Sporadycznie może to być dwukrotnie w ciągu dnia, ale z długą przerwą pomiędzy sesjami, czyli np. rano i przed podwieczorkiem. Przy czym powinien mieć też dni, gdy odpoczywa od nowych technologii, a skupia się np. na zajęciach ruchowych.Te granice wieku i czasu dotyczą oczywiście korzystania ze sprzętu i programów adekwatnych do możliwości i potrzeb dziecka w tym wieku. Natomiast z gry swojego starszego brata, czy plików muzycznych nastoletniej siostry przedszkolak nie powinien korzystać ani minuty.
Jakie kompetencje rozwija dziecko, korzystając z takich urządzeń?
Tablet sam w sobie jest takim samym narzędziem do udostępniania multimediów, jak komputer stacjonarny lub laptop. Zastępuje też telewizor, radio i odtwarzacz płyt, udostępniając animowane bajki, filmy, muzykę. Jest rzeczywiście bardzo lubiany przez dzieci, bo jest lekki i przenośny. Przede wszystkim łatwiej maluchowi z niego korzystać poprzez bezpośrednie dotykanie ekranu, a nie precyzyjne operowanie myszką komputerową.
To, jakie kompetencje dziecko rozwinie przy użyciu tego sprzętu, jest pochodną tego, w co rodzic go wyposaży (programy, pliki, aplikacje). Jeśli będzie to muzyka adekwatna do wieku, filmy z ciekawą ścieżką dźwiękową, krótkie filmy pokazujące zabawy ruchowe, które dziecko może naśladować, rozwinie wyczucie rytmu, wrażliwość na melodię, umiejętność wyrażania siebie poprzez ruch, czyli kompetencje muzyczne i taneczne. Animowane bajki i filmy rysunkowe oraz ciekawe kolorowanki do wypełniania konturu barwą pomogą w rozwijaniu zmysłu estetycznego i plastycznego. Jeśli dostępne w tablecie materiały będą opatrzone pięknymi tekstami, czytanymi przez dobrych lektorów, uwrażliwią dziecko na fonetyczne aspekty języka i pomogą w rozwoju mowy.
Gry edukacyjne pozwalają przyswajać wiele informacji w przyjemny sposób, a przy okazji ćwiczą koncentrację uwagi i zdolność zapamiętywania. Natomiast odpowiednie aplikacje pozwalające maluchom programować to wstęp do wyższych kompetencji w zakresie twórczego korzystania z technologii cyfrowych. Obecne wysycenie edukacji, nauki, techniki sprzętem i programami cyfrowymi czyni tę kompetencję bardzo pożądaną w przyszłych zmaganiach z wymaganiami szkolnymi, nie tylko na lekcjach informatyki.
Czy korzystanie z technologii od najmłodszych lat wpływa na rozwój emocjonalny dziecka?
Korzystanie z nowych technologii, tak samo jak wszystkie posiadane zabawki i wyuczone umiejętności, są zagrożeniem, a jednocześnie szansą dla kontaktów interpersonalnych. Mogą spowodować koncentrację dziecka na tych przedmiotach i rodzajach aktywności, a w konsekwencji zaniedbywanie relacji z rodzicami, rodzeństwem, rówieśnikami. Jednak równie dobrze mogą być wspaniałą okazją do nawiązywania i poszerzania kontaktów, zdobywania wspólnych z innymi doświadczeń, doskonalenia kompetencji komunikacyjnych.
Tak jak klocki, hulajnoga, piłka, tak samo tablet może służyć do zabawy indywidualnej, w parze i w małej grupie. Zabawa z innymi motywuje do nawiązania kontaktu, zaproponowania wspólnej zabawy, dogadania się, na czym dokładnie ma ona polegać. Trzeba ustalić np. „co budujemy z klocków?”, „gdzie jest meta w wyścigu na hulajnodze?”, „piłkę rzucamy, czy kopiemy?”, „co oglądamy, w co gramy, jak korzystamy z tabletu?”. Jest to okazja do przełamywania nieśmiałości, za co dziecko dostaje nagrodę w postaci wspólnej zabawy. Pomaga też w nauce rozwiązywania konfliktów, które niewątpliwie w kontaktach z rówieśnikami nastąpią, np. w formie odmiennych pomysłów na zabawę. Trzeba też nauczyć się, jak radzić sobie z porażką i cieszyć z wygranej.
Oczywiście konieczna jest tu pomoc rodzica, który stwarza okazję do zaproszenia kolegów lub kuzynów do wspólnej zabawy. Ważne jest też, aby już na etapie wybierania zabawki, jeśli dziecko w tym uczestniczy, lub pozwalania na korzystanie z tabletu rodzica, porozmawiać z dzieckiem, jak i z kim będzie się tą nową rzeczą bawił. Dzięki temu od początku buduje się w nim przekonanie, że to służy podniesieniu atrakcyjności wspólnych zabaw z innymi, a nie jest zamiast kontaktu z nimi.
Jak bardzo rodzic powinien ingerować w to, w jaki sposób dziecko korzysta z technologii?
Rodzic jest w pełni odpowiedzialny za zdrowie, bezpieczeństwo i edukację swojego dziecka. Dlatego bezwzględnie musi ingerować w to, jak dziecko korzysta z technologii, aby było to korzystne dla jego rozwoju. To rodzic decyduje, w jakich okolicznościach i na jaki okres udostępnia dziecku tablet, laptop, smartfon. Na nim też ciąży odpowiedzialność przygotowania tego sprzętu odpowiednio dla dziecka. Musi dokonać wyboru tych materiałów (gry, zdjęcia, muzyka) i aplikacji, z których maluch może korzystać i zablokować przed nim te nieodpowiednie. Powinien też ustalić zasady, na jakich dziecko korzysta z technologii (czas, okoliczności, z kim), przedstawić je w sposób przystępny dla dziecka, a potem konsekwentnie je egzekwować. Gdy dziecko wdroży się do takiego stylu pracy, może dać mu więcej swobody, ale nadal musi asekurować, np. sprawdzając, co dziecko robiło na tym sprzęcie.
W przypadku starszych dzieci korzystających już z internetu rodzic sprawdza, jakie aktywności w sieci dziecko podejmuje, np. jakie strony przeglądało, jakie hasła wpisywało do przeglądarki. Ma też dostęp do jego skrzynki e-mailowej i zna hasła do innych kont. Ważne jednak, aby dziecko było uprzedzone o tym i poinformowane, jaki jest powód tego sprawdzania i nadzoru. Najlepiej, gdy to sprawdzanie ma charakter wspólnego przeglądania, co daje możliwość rozmowy o ewentualnych zagrożeniach, ale też pochwalenia za poprawne zachowania i postępy w korzystaniu z nowych technologii. Dopiero nastolatek może być bardziej samodzielny w korzystaniu z technologii i z internetu, pod warunkiem, że został dobrze przygotowany pod kątem bezpiecznego z nich korzystania.
Co rodzic może zrobić, aby czas spędzony z tabletem czy smartfonem był dla dziecka korzystny, a nie stracony?
Dziecko będzie korzystało z tabletu w taki sposób, w jaki rodzic mu ten sprzęt przygotuje, czyli co wgra i udostępni. Warto pamiętać o tzw. zabezpieczeniach rodzicielskich, które blokują dostęp do części nieadekwatnych dla dziecka np. internetu, dokumentów, plików. Raczej mało prawdopodobne, żeby przypadkowo odkrył kody dostępu do części zabezpieczonych przed nim, tym bardziej nie znając liter i cyfr. Ponadto maluch nie ma karty kredytowej i nie kupi sobie w internecie zaawansowanych gier i skomplikowanych aplikacji.
Elektroniczne wersje korzystnych rozwojowo zabaw dziecięcych, takich jak układanki, puzzle, zagadki, rebusy, sudoku i historyjki obrazkowe, są szczególnie atrakcyjne, a czas poświecony na nie rozwija dziecko poznawczo. Jeśli są to gry i zabawy, w których możliwe jest tylko jedno prawidłowe rozwiązanie, a kontrola błędu jest w materiale, dziecko uczy się logicznego myślenia i dociekliwości w szukaniu poprawnych odpowiedzi.
Po czym poznać, że dziecku należy ograniczyć czas spędzany z nowoczesnymi technologiami?
Sygnały alarmowe niewłaściwego korzystania z nowych technologii przez dziecko mają dwojaki charakter: z czego jest skłonne zrezygnować, żeby bawić się np. tabletem oraz w jakim stylu z nich korzysta.
Istnieją trzy podstawowe rzeczy, które prawidłowo rozwijający się maluch lubi tak samo, jak sprzęty elektroniczne: kontakt z rodzicem, aktywność ruchowa, zabawy z rówieśnikami. Jeśli dziecko wyraźnie przedkłada korzystanie z tabletu nad te podstawowe aktywności, rodzic powinien ograniczyć czas lub zmienić formę korzystania.
Druga grupa niepokojących objawów to sposób korzystania i efekty zabawy. Niewłaściwe jest, jeśli dziecko nie potrafi samodzielnie zakończyć zabawy, domaga się gier nieadekwatnych do jego wieku, skupia się na biernym korzystaniu (graniu). Takie dzieci sprawiają wrażenie, że same nie zakończyłyby zabawy i zawsze przejście do następnej aktywności, np. innej zabawy, spaceru, posiłku, wymaga interwencji z zewnątrz.
Oceniając sposób korzystania dziecka z nowych technologii, warto zwrócić uwagę na pewien paradoks. Jeśli dziecko deklaruje, że gra na tablecie to jego ulubiona rozrywka, dlaczego jest płaczliwe i rozdrażnione, gdy kończy zabawę? Przecież preferowane aktywności i rozwijanie zainteresowań przynoszą relaks, zadowolenie i miły nastrój. Jeśli tak nie jest, to jednoznaczny sygnał dla rodzica, że należy uważnie przyjrzeć się, z czego dziecko korzysta w tablecie, bo jest to z pewnością dla niego niekorzystne.
