Urbanizacja - na czym polega ten proces? Jakie są skutki urbanizacji?

Urbanizacja to jedno z najlepiej znanych zjawisk XX i początku XXI wieku, choć miała miejsce już w starożytności, razem z powstawaniem pierwszych miast.

Czym jest urbanizacja? Jest to proces, wyrażający się w powiększaniu terenów miejskich, w rozwoju miast oraz w udziale ludności miejskiej w całości zaludnienia danego terenu, dzięki czynnikom demograficznym, ekonomicznym i społeczno - kulturowym. Urbanizacja to również zmiana stylu życia na miejski.

Urbanizacja to także projektowanie układów metropolitalnych i aglomeracji miejskich. Proces ten odpowiada za procesy przemian, które zachodzą wewnątrz.

Wskaźnik urbanizacji pomaga ustalić poziom zurbanizowania danej społeczności, miasta lub państwa. Wynik uzyskujemy, dzieląc liczbę ludności zamieszkującej miasta przez ogólną liczbę ludności mieszkającej na danym obszarze, a następnie mnożąc uzyskany wynik razy 100 proc.

Na podstawie otrzymanego wyniku przeprowadzana jest klasyfikacja poziomu urbanizacji:

• mały poziom urbanizacji - poniżej 40 proc.;
• średni poziom urbanizacji - 40 - 60 proc.;
• duży poziom urbanizacji - powyżej 60 proc.

Średni krajowy wskaźnik urbanizacji w Polsce wynosi około 60 proc.

Wśród przyczyn urbanizacji możemy wymienić:

• dużą liczbę miejsc pracy;
• łatwy dostęp do kultury (kluby, kina, teatry);
• lepsze wynagrodzenie;
• wyższy poziom edukacji;
• korzyści wynikające z miejskiego stylu życia.

Urbanizacja to szereg procesów przestrzennych, ale także ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Jakie rodzaje urbanizacji wyróżniamy? Jest to:

• urbanizacja demograficzna - demograficzne płaszczyzny tego procesu obejmują m.in. przekształcanie terenów wiejskich w miejskie i zwiększony odsetek ludności miejskiej;
• urbanizacja przestrzenna - widoczny rozwój miast, powstawanie nowych miast w danym miejscu;
• urbanizacja ekonomiczna - wzrost liczby ludności zatrudnionej w pozarolniczych obszarach;
• urbanizacja społeczna - ludność wiejska, która w wyniku urbanizacji przeniosła się do miast, zmienia styl życia na miejski.

Jest to zatem dość skomplikowany proces, który nie polega jedynie na przekształcaniu terenów wiejskich w miasta. Działa na wielu różnych płaszczyznach, które w różnym stopniu regulują społeczeństwo.

Proces urbanizacji przebiega w 4 fazach, które w wyraźny sposób kształtują warunki geograficzne i przestrzenne. Przy dobrej ich znajomości z łatwością można ocenić możliwy poziom rozwoju terenów miejskich, skupiając się jedynie na rozmieszczeniu miast i zagęszczeniu ludności.

Wyróżniamy następujące fazy urbanizacji:

• urbanizacja wstępna;
• suburbanizacja;
• dezurbanizacja;
• reurbanizacja.

Fazy urbanizacji: urbanizacja wstępna

Urbanizacja wstępna to pierwsza faza tego procesu. Polega na gwałtownym wzroście liczby mieszkańców miast. Ludność wiejska przenosi się do centrum miasta, podejmując prace usługowe, które nie są w żaden sposób związane z dotychczasowym zajęciem (np. rolnictwem)

Faza ta następuje w wyniku intensywnej industrializacji. Gdzie obecnie na świecie przebiega pierwsza faza urbanizacji? Są to niektóre państwa Azji i Afryki (np. Wietnam, Laos, Etiopia, Uganda).

Fazy urbanizacji: suburbanizacja

W drugiej fazie urbanizacji nowi mieszkańcy miast zamieszkują głównie centrum. Większość ludności pracuje w sektorze usługowym, przemysł kwitnie.

W końcowej fazie suburbanizacji dochodzi do przeludnienia centrum miasta, co powoduje, że mieszkańcy przenoszą się na tzw. osiedla - sypialnie, znajdujące się na obrzeżach miast i okolicznych wsi.

Fazy urbanizacji: dezurbanizacja

W trzeciej fazie urbanizacji dochodzi do przeludnienia centrum miast, co powoduje pogorszenie jakości życia mieszkańców. Pojawia się także problem smogu. Wielu mieszkańców zaczyna odchodzić od miejskiego stylu życia, przenosząc się do okolicznych wsi lub mniejszych miast.

Podczas fazy dezurbanizacji zmniejsza się całość zaludnienia na obszarach miejskich. Z uwagi na tendencję spadkową ludności miejskiej pojawia się problem przestępczości i powstaje wiele pustostanów.

Przykładem dezurbanizacji jest m.in. Łódź w Polsce.

Fazy urbanizacji: reurbanizacja

Faza ta inicjowana jest przez władze miast. W tym ostatnim etapie urbanizacji dostrzegamy gwałtowną rewitalizację terenów miejskich oraz intensywne prace nad tworzeniem komunikacyjnej sieci miejskiej i pozamiejskiej, mającej ułatwić mieszkańcom wsi i małych miejscowości dostęp do dużych miast. Obszary peryferyjne łączą się, tworząc megalopolis.

W fazie reurbanizacji instytucje finansowe i centra handlowe zajmują miejsca wcześniejszych fabryk, a stare bloki zastępowane są apartamentowcami, dzięki czemu ludność miejska znów się powiększa.

Przykładem fazy reurbanizacji jest m.in. Warszawa lub Wrocław w Polsce.

Urbanizacja wpływa w znaczący sposób na rozwój miast i terenów miejskich. Możemy mówić zarówno o pozytywych, jak i negatywnych skutkach tego procesu.

Pozytywne skutki urbanizacji:

• wyższy poziom wykształcenia ludności;
• łatwiejszy dostęp do taniej siły roboczej;
• wyższy poziom życia dla ludności wiejskiej;
• wyższe tempo rozwoju gospodarczego w państwie;
• dobry dostęp do opieki medycznej;
• świetna komunikacja;
• rozwinięta technologia;
• kultura.

Negatywne skutki urbanizacji:

• wzrost zanieczyszczeń miejskich;
• smog;
• zwiększona przestępczość;
• przeludnienie;
• większa konkurencja na rynku pracy;
• hałas;
• problem z odpadami;
• szybsze rozprzestrzenianie się potencjalnych epidemii.

Najwyższym poziomem urbanizacji na świecie może poszczycić się Ameryka Północna. Tuż za nią znajduje się Ameryka Południowa, a trzecie miejsce na świecie zajmuje Europa. Najsłabiej zurbanizowana jest Afryka i Azja.

Polski współczynnik urbanizacji jest niższy niż średnia obliczona dla Europy Zachodniej - 61 proc. do 80 proc. Najwyższy wskaźnik odnotowywany jest w województwie śląskim, gdzie aż 76 proc. mieszkańców zamieszkuje tereny miejskie.